Full review: Nikon Z9 – extreme snelheid

De Nikon Z9 is een hele belangrijke camera voor Nikon, omdat de Z9 het merk weer terug brengt aan de top van het sportsegment.

Introductie Nikon Z9

De Nikon Z9 is  Nikon’s spiegelloze high end camera voor professionele sport- en natuurfotografen. Net als de A1 van Sony is dit een model dat zowel een hoge resolutie als een fenomenale snelheid biedt. En dat allemaal in een robuuste, vorst en vochtbestendige body met een ingebouwde handgreep voor verticale opnames, dubbele bedieningsknoppen voor horizontaal en verticaal fotograferen en een nieuw, speciaal voor de Z9  ontwikkeld scherm dat zowel horizontaal als verticaal kan omklappen, maar dat niet draaibaar is.

Zonder mechanische sluiter

Net als de A1 van Sony combineert de Z 9 een hoge resolutie met een hoge seriesnelheid. De sensor van de Z 9 telt 52,37 miljoen pixels, hij maakt daarmee opnames van 45,7 megapixel (8256 x 5504 pixels), en dat met maximaal 20 opnames per seconde in volle resolutie. Fotografen hoeven dus niet langer, zoals bij Nikons spiegelreflexen, te kiezen tussen resolutie (Nikon D850) en snelheid (Nikon D6). Door de hoge resolutie levert de Z 9 zelfs in DX-crop nog bestanden van 19,3 megapixel. Nikon ontwierp voor de Z 9 een eigen stacked full-frame CMOS-sensor. Zo’n sensor kan sneller uitgelezen worden dan een conventionele CMOS-sensor. Ook Sony gebruikt stacked sensors in haar A9- en A1-camera’s. Nikon voegt aan de snelle sensor een fraai stuk innovatie toe. De EXPEED 7-processor in de Z 9 is zo ontworpen dat hij parallel twee beeldstromen verwerkt: een voor het live view beeld dat je ziet in de elektronische zoeker of op het scherm, en een voor het beeldbestand (foto of video) dat naar de geheugenkaart gaat. Het voordeel van die parallelle beeldstromen is dat het beeld in de zoeker nooit zwart wordt of vertraagt, ook niet bij de hoogste seriesnelheden. En doordat de sensor zo snel wordt uitgelezen, zie je in de zoeker in real time wat er gebeurt. Het is echt net alsof je door een optische zoeker kijkt. Verder heeft Nikon afgezien van een fysieke mechanische sluiter. De Z 9 maakt dus uitsluitend gebruik van een elektronische sluiter. Doordat de sensor zo snel wordt uitgelezen, heeft de Z 9 zo goed als geen last meer van spleetsluitervertekening (rolling shutter), waarbij bewegende voorwerpen in een foto vervormen. De elektronische sluiter in de Z 9 heeft een flitssynchronisatietijd van 1/200s, zodat je ook studioflitsers kunt gebruiken. Met High-Speed Sync (HSS) kun je flitsen tot 1/8000s. Door de afwezigheid van een mechanische sluiter ligt de sensor normaal gezien open en bloot wanneer je het objectief verwijdert. Nikon heeft daarom in een sensorbescherming voorzien. Die lijkt wat op een gordijnsluiter met lamellen, maar is veel steviger. Via het menu stel je in of je deze sensorbescherming wilt activeren.

De snelle sensor en processor zorgen ook voor uitgebreide videomogelijkheden. De Nikon Z 9 kan filmen in 8K/30p in 10bit 4:2:2; na een aangekondigde firmware upgrade wordt zelfs 8K/60p 12bit in N-Raw mogelijk. Een shot kan daarbij tot 125 minuten lang zijn. In lagere resolutie filmt de Z 9 in 4K/30p met een signaal dat gedownsampled wordt van 8K en dus bijzonder gedetailleerd is. Bij slow-motion gaat de Z 9 tot 4K/120p.

Bouw 

Uiterlijk ziet de Z 9 er uit als een wat kleinere D6. De body heeft een ingebouwde handgreep met dubbele bedieningsknoppen, zodat je even gemakkelijk horizontale als verticale opnames kunt maken. Dankzij de vorst- en vochtbestendige afwerking kun je de Z 9 ook in uitdagende omstandigheden gebruiken. Anders dan de D6 heeft de Z 9 alleen aan de bovenzijde een monochroom statusscherm, en niet op de achterzijde. Mede daardoor is hij minder hoog dan de D6. Qua gewicht is er nauwelijks verschil: de Z 9 is maar 60 gram lichter dan de D6. Net als sommige camera’s van Fujifilm heeft de Z 9 een scherm dat zowel horizontaal als verticaal uitgeklapt worden, zodat je het scherm ook kunt zien als je de camera boven je hoofd houdt of op de grond zet. Het scherm kan niet zijwaarts uitgeklapt en gedraaid worden om jezelf te zien. Vloggers die zichzelf met de Z 9 willen filmen, zullen een extern scherm aan moeten sluiten.

De elektronische zoeker heeft niet de hoogste resolutie op de markt (3,69 miljoen beeldpunten), maar biedt wel een uitzonderlijk hoge helderheid. Dat maakt de Z 9 ook prima bruikbaar in donkere omgevingen en in de studio, waar andere EVF’s een korrelig en onduidelijk beeld tonen. De Z 9 gebruikt een EN-EL18d accu – dezelfde als in de D6. Ook de oudere EN-EL18c, EN-EL18b en EN-EL18 accu’s kunnen in de Z 9 gebruikt worden. De EN-EL18d heeft volgens de CIPA-norm een werkduur van 700 tot 770 opnames, maar in de praktijk zijn vele duizenden opnames haalbaar. De CIPA-norm gaat er namelijk van uit dat het camerascherm na elke opname 30 seconden ingeschakeld blijft. Bij normaal gebruik van een camera als de Z 9 zul je dat zelden doen. Bij video is de capaciteit van de accu goed voor ongeveer 170 minuten. Net als de D6 heeft de Z 9 twee kaartsleuven voor CFExpress type B-geheugenkaarten. Daarin passen ook XQD-kaarten, maar gezien de hogere lees- en schrijfsnelheid van CFExpress kun je beter voor dat type kiezen.

Bediening

De positie van de bedieningselementen op de Z 9 komt in grote mate overeen met die op de Z 6 en Z 7. Wie al met een van deze systeemcamera’s werkt, zal dus weinig aanpassing nodig hebben. Wie overstapt van de D6, zal vaststellen dat er wat knopjes van plaats veranderd zijn om ruimte te maken voor het uitklapbare scherm. Achter de ontspanknop vind je toetsen voor belichtingscompensatie, gevoeligheid en video-opname; de eerste twee daarvan worden herhaald achter de ontspanknop op de verticale grip. Links van de zoeker zit het keuzewiel voor de transportmodus, met daarop seriesnelheid, bracketing, flits- en opnamestand. Naast de lensvatting zijn drie programmeerbare functietoetsen geplaatst, ze zijn goed bereikbaar met de vingers van je rechterhand. Onder het scherm vind je nog toetsen voor netwerktoegang, beeldkwaliteit en witbalans.

Vreemd is de beslissing om de afspeelknop naar rechtsonder op de achterkant te verplaatsen, terwijl hij bij alle andere recente Nikon-camera’s linksboven staat, naast de wissen-knop. Nikons redenering is dat je die knop daardoor nu met je rechterduim kunt bedienen, zodat je met je linkerhand een zwaar objectief kunt blijven ondersteunen. Gelukkig kun je de bediening van de Z 9 via het menu volledig aanpassen. Wie de vertrouwde weergave-optie terug wil, kan in menu-onderdeel f2 de functie Weergave koppelen aan de Beveiligen/Fn4-knop. Het cameramenu is bijzonder uitgebreid maar overzichtelijk ingedeeld, met aparte submenu’s voor foto en video. Dankzij het aanraakscherm kun je er vlot doorheen navigeren.

Zoeker en scherm

De zoeker van de Z9 is bijzonder en ook weer niet. De resolutie is een weinig opmerkelijke 3,69 megapixel. Wat wel bijzonder is, is de helderheid, met 3000 nits. Ook heeft de zoeker volgens Nikon geen enkele vertraging. We hebben inderdaad kunnen vaststellen dat het beeld in de zoeker er prachtig uit ziet en dat je geen enkele blackout hebt tijdens het opnemen. Dat komt doordat het signaal van de sensor simultaan naar de zoeker en de processor voor de beeldverwerking wordt gestuurd. Voor een camera die gemaakt is om snelbewegende onderwerpen op het exact het juiste moment vast te leggen is het ontbreken van vertraging en blackout belangrijker dan maximale detaillering. We kunnen de keus van Nikon op dit punt dus wel begrijpen. De zoeker beschikt over enkele hulpmiddelen om toch zichtbaar of hoorbaar aan te kunnen geven dat er opnames gemaakt worden.

Het scherm is ook bijzonder. Het kan zowel horizontaal als verticaal omgeklapt worden, maar het is niet draaibaar. Zo kan je het scherm vanuit elke hoek bekijken, zolang je maar achter de camera staat. Het scherm kan niet zo gekanteld worden dat je jezelf kan zien als je voor de camera staat. Wil je toch vloggen met de Z9

Beeldkwaliteit

De Nikon Z9 heeft een 46 megapixel stacked CMOS sensor. Dat zijn net iets minder pixels dan de 50 megapixel van de Sony A1, maar het is meer dan het dubbele van Canon’s R3. Ten opzichte van de R3 is dat een groot verschil. Het zorgt ook wel voor grotere bestanden, maar Nikon komt met een extra efficient HE*raw-formaat waardoor opslag van deze bestanden letterlijk een minder groot probleem is. De bestanden nemen hierdoor maar 1/3^e van de ruimte in die de ongecomprimeerde raw’s in nemen.De Z9 heeft een basis gevoeligheid van 64 en een hoogste ISO-gevoeligheid van 25.600. Dit kan worden uitgebreid naar 32 aan de onderzijde en 102.400 aan de bovenzijde. Aan de bovenzijde is dat gelijk aan wat de Sony kan, maar minder gevoelig dan de Canon EOS R3, die standaard tot 102.400 gaat en kan worden uitgebreid tot 204.800. Aan de onderzijde is de Nikon wel de duidelijke winnaar. Met een basisgevoeligheid van 64 ISO kan hij 2/3^e stop meer licht opvangen dan zowel de Sony als de Canon. Bij een camera als de Nikon Z7 zie je dat dit leidt tot een aantoonbaar iets beter dynamisch bereik.

We hebben praktijk- en testopnames gemaakt zowel in jpeg- als in raw-formaat. Daarbij is nog op te merken dat Nikon voor de Z 9 een nieuw raw-formaat heeft ontwikkeld; HE (Hoge Efficiëntie) -raw. De beeldkwaliteit daarvan is volgens Nikon hetzelfde als van raw-bestanden met compressie zonder verlies (lossless compression), maar de bestandsgrootte is kleiner. Hoe groot een bestand precies is, hangt af van wat er op de foto staat, maar in onze praktijktesten bleek zo’n HE-raw gemiddeld 35 megabyte groot, oftewel ongeveer 10 megabyte meer dan een jpeg op hoogste kwaliteit. Een lossless compressed rawbestand is gemiddeld 55 mb groot.

Rechtstreeks uit de camera zien de jpegbestanden van de Z 9 er uitstekend uit. De camera produceert beelden met uitstekende details en natuurlijke kleuren. De ingebouwde ruisreductie doet zijn werk goed, maar vanaf ISO 1600 doet deze de scherpte van jpegs wel afnemen. Boven ISO 6400 is de D6 met zijn lagere resolutie zichtbaar in het voordeel. De automatische witbalans werkte zeer goed onder verschillende lichtbronnen. Voor outdoorfotografie is er nog een aparte instelling A [Natural Light], die de witbalans automatisch selecteert tussen 4500K en 8000K – het bereik van natuurlijke lichtbronnen.

Video

De Nikon Z9 legt de lat voor video weer een stukje hoger. De Canon EOS R5 kan 8K video intern opnemen, maar met een beperkte opnameduur door de hoge warmteontwikkeling. Ook de Sony kan filmen in 8K, maar alleen in 10 bit 4:2:0. De Nikon Z9 kan op dit moment filmen in 8K tot 30 beelden per seconde in 10bit 4:2:2 en kan dat zonder problemen met oververhitting. Nikon heeft al toegezegd dat er een firmware upgrade aankomt die 8K 12 bit raw video intern mogelijk maakt en 8K/60p video. Ook kan de Nikon Z9 filmen in 4K die gedownsampled wordt van 8K en dus bijzonder gedetailleerd is. De Canon EOS R5 kan dit ook, maar enkel gedurende een beperkte tijd. De Sony A1 gebruikt pixelbinning voor 4K en is daardoor net wat minder scherp.

Snelheid en Autofocus

Zoals al gemeld is de Z 9 gebouwd voor snelheid. De Z 9 maakt in volle resolutie 20 foto’s per seconde, en dat in raw, jpeg of raw+jpeg. Dat is trager dan de Sony A1, die 30 bps in raw haalt, maar de Z 9 houdt het tempo van 20 bps wel langer vol: tot 1.000 opeenvolgende opnames in raw, mits je de allersnelste CFExpress-kaarten gebruikt. Ook heeft de Z 9 nog twee snellere burst-instellingen die alleen met jpeg werken. Bij C30 is de snelheid 30 beelden per seconde in volle resolutie; bij C120 worden dat zelfs 120 bps met een resolutie van 11 megapixel. De camera houdt beide modi een vijftal seconden vol.

Hoge seriesnelheden zijn natuurlijk alleen zinvol als ook de autofocus snel en trefzeker werkt. De autofocus van de Z 9 is een heel stuk beter dan die in de Z 7II. Om te beginnen telt de Z 9 493 focuspunten op de sensor, bijna vijf keer zoveel als de Z 7II. De autofocus werkt ook bij minder licht (tot -6,5LW, en zelfs tot -8,5LW in Starlight View, een nieuwe instelling voor nacht- en astrofotografie). Het autofocussysteem gebruikt een nieuw algoritme voor onderwerpherkenning dat mensen, dieren en voertuigen in beeld detecteert. Je hoeft daarbij niet in te stellen welk onderwerp je wilt fotograferen: de Z 9 kan deze tegelijk identificeren. Zodra de camera een mens of dier herkent, stelt hij scherp op het oog, of als dat niet zichtbaar is op het hoofd. Herkent de camera meerdere mensen, dan kun je met de multi-selector kiezen op wie je wilt focussen.

Hetzelfde gebeurt als de camera twee ogen herkent: je kunt dan snel selecteren of je op het linkse of rechtse oog wil focussen. Ook al hoeft het niet, in mijn praktijktest leek het wel alsof de autofocus toch nog net iets sneller mensen herkende als ik de onderwerpherkenning daartoe beperkte. Nog belangrijker dan het hoger aantal Afpunten en de onderwerpherkenning vind ik de komst van 3D-Tracking AF. De Z 9 is de eerste systeemcamera van Nikon met deze AF-stand. Deze werkt net als op de spiegelreflexcamera’s: het AF-systeem blijft het initieel gekozen onderwerp volgen. 3D-Tracking op de Z 9 is in twee opzichten zelfs beter: doordat de AF-punten de hele sensor afdekken, blijft de camera onderwerpen langer volgen, en door de onderwerpherkenning kan de camera zelf het initiële onderwerp vinden. In mijn tests werkte 3D-Tracking AF uiterst betrouwbaar. Ik gebruikte daarbij zowel Z-objectieven (Z 100-400mm F4.5-5.6 VR S en Z 24-120mm F4 S) als F-objectieven via de FTZ-adapter. Naast 3D-Tracking biedt de Z 9 ook Singlepoint AF, twee varianten van Dynamic-Area AF, twee varianten van Wide-area AF en Auto-Area AF. Wat ik nog mis is de Group-Area AF van Nikons spiegelreflexen, waarbij de camera scherpstelt op het onderwerp het dichtst bij de camera.

Bijzondere functies

Verwijder je het objectief, dan kijk je bij de Z9 niet direct tegen de sensor aan. Het lijkt alsof de camera een sluiter heeft. Dat is niet zo. Wat je ziet is een sensorbescherming die dicht gaat zodra het objectief van de camera gehaald wordt. Hierdoor is het risico op stof op de sensor aanzienlijk kleiner. Een groot voordeel van deze sensorbescherming ten opzichte van een gesloten sluiter, is dat de lamellen van de sensorbescherming veel steviger zijn dan de superlichte sluiterlamellen en dat je dus nooit de sluiter kan beschadigen. Nikon heeft nog een andere voorziening om de sensor te beschermen en dat is een vergrendeling van de ingebouwde beeldstabilisatie als de camera niet in gebruik is. Hierdoor kan de sensor tijdens transport niet heen en weer bewegen en trillingsschade oplopen.

Conclusie test Nikon Z9