Een camera heeft 15 tot 50 miljoen pixels op een sensor van maximaal 3,5 cm breed. Pixels zijn heel erg klein in vergelijking met stof. Een “piepklein stofje” van 10 micron (1 micrometer is 0,000001 meter; een duizendste van een millimeter) dekt op de sensor 100 tot 1000 pixels af. Dat zie je al op een vergroting van 10 x 15 cm. En helemaal goed als je de opname uitvergroot op een beeldscherm. Zie je vlekken op je foto’s, dan wil je die waarschijnlijk zo snel mogelijk verwijderen. En er voor zorgen dat je dit in de toekomst niet meer overkomt. In “Hoe herken ik vuil op de sensor” toonden we voorbeelden van pogingen om de sensor schoon te maken, die resulteerden in een vuilere sensor in plaats van een schonere. Gebruik liever geen plakband, spuitbus en blaas zeker niet in je camera om het stof van de sensor te verwijderen. Nu laten we zien hoe je veilig stof van een camera sensor kan (laten) verwijderen.
Eerst moet je zeker weten dat de vlekken die je ziet, worden veroorzaakt door een vuile sensor. Zijn de vlekken groot en vaag, dan is er een grote kans dat dit wordt veroorzaakt door stof op de achterkant van de lens. Dan helpt het schoonmaken van de sensor niet. Het tweede dat je zeker moet weten, is dat het stof is dat je ziet op de sensor en geen olie of vet. Met name spiegelreflexcamera’s hebben bewegende onderdelen, die gesmeerd lopen. Koop je een tweedehands camera, dan kan het zijn dat een schoonmaakpoging van de vorige eigenaar vet-, spuug- of drijfgasresten op de sensor heeft achtergelaten. Probeer je dat schoon te maken met een kwastje, dan smeer je de vlekken alleen maar uit. En is ook het dure kwastje waarmee je de sensor schoon wilde maken smerig geworden. In zeldzame gevallen kan het zelfs voorkomen dat er vocht, vuil of stof achter het anti-alias filter zit. Die zijn veel scherper dan vuil dat aan de buitenkant van de sensor zitten. Zie je heel scherp gedefineerd vuil op de sensor, dan is het verstandig om er een deskundige naar te laten kijken.
Zelf sensor reinigen
Kom je er tijdens een fototrip achter dat de sensor van je camera smerig is geworden, dan ben je op jezelf aangewezen om het op te lossen. Als je een spiegelreflexcamera hebt, dan moet je eerst het menu induiken om de spiegel op te klappen, zodat je bij de sensor kan. Zorg er voor dat je niet een sensor van een spiegelreflex camera gaat reinigen als de batterij bijna op is, want dan loop je het risico dat de spiegel neerklapt terwijl je nog met een kwastje over de sensor veegt. Met een beschadigde camera, in plaats van een gereinigde sensor, als resultaat. Heb je een spiegelloze systeemcamera, (Olympus, Panasonic, Sony, Samsung) dan hoeft dat niet en kan je de sensor al schoonmaken nadat je de lens van de camera hebt geschroefd. In mijn fototas zit daarom een kwastje van Visble Dust (C), waarmee ik stof kan verwijderen, waar ik ook ben. Deze kwastjes met duizenden zachte haartjes kunnen electrostatisch geladen worden, waardoor het stof beter aan het kwastje blijft plakken. Gebruik een kwastje dat past bij de afmetingen van de sensor. Er zijn afzonderlijke kwastjes voor camera’s met een 1, 1.6 x 1.5x of 2x crop-factor. Zelf reinigen is niet zonder risico’s. Als je niet oppaast, ben je verder van huis. Als je de randen naast de sensor raakt, dan loop je de kans om vet dat net naast de sensor zit op de sensor te smeren. Het risico van zelf reinigen met een kwastje is dat je krassen kan veroorzaken bij het verwijderen van hardnekkig vuil, als dat harder is dan het beschermende glas dat voor de sensor zit.
Daarom zijn er veel fotografen die liever met een blower / blaasbalgje (A en B; de Zeeion met een speciaal ingebouwd stoffilter) schoon maken. Je verwijdert er minder stof mee, maar de kans op krassen is uitgesloten. Bij een camera met in-body beeldstabilisatie (Olympus OM-D, Panasonic GX8, Sony A7R) is extra voorzichtigheid geboden, omdat de kans bestaat dat je het beeldstabilisatie systeem beschadigt als je de sensor te hard raakt tijdens het reinigen. Ook dan is het geen gek idee om een blower te gebruiken, in plaats van een kwastje. Aan de andere kant loop je in een stoffige omgeving de kans bij zelf reinigen met een blower dat er meer, in plaats van minder stof op de sensor komt. Een blaasbalg verplaatst het stof, waardoor je meteen na reiniging minder stof op de sensor ziet. Je verwijdert echter nooit al het stof op deze manier. Stof komt makkelijk weer terug op de sensor
Camera sensor cleaning kit: Nat of droog?
Wat te doen bij vastzittend stof? Ga niet droog reinigen met steeds meer geweld; want dan is de kans op krassen groot. En wat doe je met vet of oliedruppels op de sensor? In die gevallen kan je de sensor schoonmaken met een speciaal daarvoor ontwikkelde sensor swab en een bijbehorende reinigingsvloeistof (D). De swabs zijn te koop voor sensoren met een 1, 1,5 of 1,6 crop factor. Zorg er voor dat je de maat koopt, die bij je sensor past. Nat reinigen van een sensor is een secuur klusje. Als alle verontreiniging niet goed oplost of niet goed wordt verwijderd, ontstaan er vlekken bij het verdampen van de reinigingsvloeistof. Die vlekken zijn minder duidelijk zichtbaar dan concrete stofdeeltejs, maar nog steeds nadelig voor de resolutie van je dure camera en lenzen.
Hoe je het ook wendt of keert, zelf reinigen brengt risico’s met zich mee. Als je niet oppast, of pech hebt, belandt je bij het zelf schoonmaken van de sensor in de regen van de drup. Op lokatie heb je geen andere keuze, maar eenmaal thuisgekomen kan je het reinigen van de sensor ook aan een specilaist overlaten.
Professionele camera sensor cleaning service
Er zijn verschillende aanbieders voor het schoonmaken van een sensor. Zowel importeurs als handelaren organiseren dagen op beurzen of in de winkel, waar je je sensor schoon kan laten maken. Ze gebruiken hiervoor dezelfde kwastjes, blowers of swabs die je zelf kan kopen. Een belangrijk voordeel van een professionele camera cleaning service is, dat je camera wordt schoongemaakt door iemand die het regelmatig doet. De kans dat tijdens het schoonmaken de rand van de sensor wordt geraakt, waarbij er olie op de sensor terechtkomt, is kleiner dan als je zelf je sensor schoonmaakt. Maar het schoonmaken vindt niet plaats in een stofvrije omgeving zonder statische elektriciteit; daarvoor heb je een apart clean lab nodig.
Schoon, schoner schoonst: ChipClean
Bij ChipClean wordt de sensor gereinigd in een speciale stofvrije ruimte, die voldoet aan strenge kwaliteitseisen die ook gelden in grote industriële ruimtes (“Clean Rooms”) waar chips worden geproduceerd. Niet alleen de sensor wordt door ChipClean gereinigd, maar ook het spiegelhuis + spiegel + matglas. Hierdoor wordt er zo veel stof uit de camera verwijderd, dat ChipClean 3 maanden garantie geeft op het reinigen van de sensor. Voor zover ik weet, is het uniek dat je garantie krijgt op het stofvrij blijven van een sensor.
ChipClean kan die garantie geven, omdat dankzij die stofvrije ruimtes, waarbij ook extra maatregelen tegen statische lading zijn genomen, de camerasensoren veel grondiger wordt gereinigd dan door anderen. Want of je de sensor zelf schoon maakt, of dat laat doen door een specialist bij de fotohandel, dan wordt alleen de sensor schoon gemaakt. De reiniging vindt thuis of bij de vakhandel niet plaats in een volledig stofvrije ruimte. Bijna elke ruimte bevat tussen de 30.000 en 70.000 stofdeeltjes per kubieke meter, waarvan de meeste niet met het blote oog zichtbaar zijn. Volgens mij is ChipClean het enige bedrijf waar een sensor gereinigd wordt in een echt stofvrije omgeving. Vele internationale fotografen maken gebruik van de diensten van ChipClean.
Chipclean zit in Heumen, vlak bij Nijmegen en werkt uitsluitend op afspraak. De camera is in 20 minuten klaar terwijl je wacht. Maar je kan ook je camera inleveren bij een ‘droppoint’ (lees: camerazaak) bij je in de buurt. Afhankelijk van de grootte van de sensor betaal je € 37.50 voor systeem camera’s tot € 58,00 voor een 1,0 fullframe (24×36 mm) sensor. Lever je de camera in bij een droppoint, dan duurt het natuurlijk langer dan 20 minuten en bedragen de totale kosten (transport + reiniging) voor een full frame sensor 75 euro. Deze prijzen zijn incl. BTW en je krijgt 3 maanden garantie. Zie Chipclean.nl voor verdere informatie.
Nu we gezien hebben hoe je vuil op een sensor zichtbaar kan maken (“Hoe herken ik vuil op de sensor), hoe je de verschillende soorten vuil op de sensor kan onderscheiden en hoe je de sensor weer schoon kan maken, geven we in een volgende aflevering een aantal tips om stof op de sensor te voorkomen.
