Wat een joekel, deze top-of-the-line Nikon AF-S 400mm f/2.8E FL ED VR! Een combinatie van alle technologie die Nikon in huis heeft: lichtsterke optiek, supersnelle autofocus, nano-coating tegen reflecties, vuilafstotende fluoride-coating op de vlakke frontlens, ED glas tegen chromatische aberratie, Fluorietglas voorkomt eveneens CA, maar beperkt bovendien het gewicht. De vibratiereductie die goed moet zijn voor ongeveer 4 stops. Beter en mooier zul je ze niet vinden; zwaarder (bijna 4 kilo) en duurder trouwens ook niet. We mochten dit technisch meesterstuk proberen op een Full Frame D810. Lees verder om te zien of dit meesterstuk z’n geld waard is.

Nikon AF-S 400mm f/2.8E FL ED VR

Wanneer en waar 400 mm f/2.8?

Een lichtsterk 400 mm teleobjectief in deze prijsklasse, heeft eigenlijk twee doelgroepen: de natuurfotograaf en de sportfotograaf. Voor het in de vrije natuur fotograferen van grotere zoogdieren is 400 mm ideaal. Voor kleine vogels is een 400 mm aan de korte kant. Op een afstand van 10 meter heb je een beeldveld van een kleine meter; dat is te veel voor een goudvink. Met een D810 body heb je natuurlijk wel zo afschuwelijk veel pixels dat je rustig 2x kunt uitsnijden zonder zichtbaar kwaliteitsverlies. Met de kortste instelafstand (2,6 meter) heb je een beeldveld van ruim 20 cm.

Voor veldsporten is de 400 mm handig. Bij deze activiteiten gebeurt er zoveel snel tegelijk dat je niet teveel tele moet hebben, anders verlies je het onderwerp snel uit het oog. Bovendien is de 400 mm nog enigermate hanteerbaar, al is het gebruik van een (eenbeen)statief wel noodzakelijk. De lens is simpelweg te zwaar om er langer dan een paar minuten met succes mee uit de hand te werken.

De lichtsterkte (f/2,8) is niet alleen een garantie voor een goed en lichtsterk zoekerbeeld, maar ook voor een betrouwbare autofocus; het maakt bovendien het gebruik van teleconverters mogelijk. Met een 2x teleconverter wordt de effectieve lichtsterkte f/5,6 en dan werkt de fasedetectie AF nog steeds.

Nikon AF-S 400mm f/2.8E FL ED VR + Nikon D810 @ f/3.2, 1/1600 s, 200 ISO

Bouw

De lens is ontworpen voor professioneel gebruik, en dat betekent een solide bouwwijze met weinig kunststof en veel metaal. Nikon spreekt over 16 elementen in 12 groepen (waaronder 2 fluoriet- en 2 ED-glaselementen) plus een beschermend, meniscusvormig glaselement, en 2 asferische lenselementen met een Nano Crystal Coat. Er zit een knaap van een statiefgondel op, ook handig als handgreep bij het dragen. Er is zelfs een oog voor een draagriem. De frontlens is zo groot dat er nauwelijks filters op passen; daarvoor is een insteekhouder aan de achterkant, waar je filters van 40,5 mm in kunt schroeven. Als je geen filter gebruikt zit daar een helder glaasje in. Je kunt dat er wel uit schroeven, maar dan klopt de scherpstelling niet meer. Nikon levert zelfs op aanvraag een polarisatiefilter dat met een draaiknopje in de lens te verstellen is.Het elektronisch gestuurde diafragma (vandaar de “E ” in de benaming) heeft 9 lamellen voor een fraaie ronde opening Bij de lens hoort een carbon fiber zonnekap van reusachtige afmetingen, die je tijdens transport omgekeerd kunt monteren. Op de voorkant past een beschermzak van textiel. Het geheel wordt geleverd in een prachtige koffer, helaas zonder wieltjes.

Autofocus

Voor het doel waarvoor deze lens gebouwd is, is een pijlsnelle autofocus een ‘must’. Snel, maar ook accuraat; de scherptediepte is bij deze brandpuntsafstanden immers heel klein. Op beide punten scoort deze 400 mm in de praktijktest vlekkeloos. Je merkt en hoort niet dat je scherpstelt, en de accuratesse was perfect. Bij snel bewegende onderwerpen is de fotograaf doorgaans de limiterende factor; het valt waarachtig niet mee en vereist veel oefening om zoiets goed in beeld te houden. Om ‘pendelen’ tegen te gaan kun je het bereik van de AF limiteren. Mocht er sprake zijn van ‘front-focus’ of ‘back-focus’ afwijkingen, dan bieden de meeste bodies de mogelijkheid daarvoor te corrigeren. Met onze D810 was dat niet nodig. Er is een AF-Lock en AF-Memory Recall knopje om het scherpstelpunt vast te zetten of om terug te keren naar een vorig scherpstelpunt.

VR en Sports VR

De vibratiereductie is volgens Nikon goed tot circa 4 stops. Er zijn twee instelmogelijkheden: ‘standaard’ en ‘sport’. De laatste stand gebruik je wanneer je de camera zelf veel beweegt om je onderwerp te volgen, een soort ‘panning’ instelling. Uit onze metingen blijkt dat je met een sluitertijd van 1/30 seconde nog steeds een scherpe opname maakt als je gebruik maakt van beeldstabilisatie. Vanaf statief is een opname gemaakt met dezelfde sluitertijd nog scherper, maar een opname uit de hand geschoten bij dezelfde sluitertijd is niet om aan te zien. Uit de hand schiet je met gemak met een sluitertijd van 1/100 sec nog vlijmscherpte opnames (zie het portret verderop).{youtube}jgMjR6dazhA{/youtube}Kadreren en scherpstellen met een telelens is lastig, omdat de kleinste beweging van de fotograaf voor een enorme uitwijking van het beeld veroorzaakt. Sportfotografen gebruiken meestal hele korte sluitertijden om het beeld te bevriezen en dan kan je niet de gewone beeldstabilisatie gebruiken. Bij korte sluitertijden maak je scherpere foto’s zonder beeldstabilisatie dan met. Je ziet dat terug in veel grafiekjes van onze testresultaten voor de effectiviteit van beeldstabilisatie van objectieven. Nikon heeft hier een heel elegante oplossing bedacht: Sports VR: Tijdens het scherpstellen staat de beeldstabilisatie van de Nikon 400mm f/2.8 aan, waardoor je een heel rustig zoekerbeeld hebt. Tijdens het maken van een actiefoto met Sports VR aan, is de beeldstabilisatie kortstondig uitgezet, waardoor je de maximale scherpte overhoudt. Hierboven zie je een filmpje van Nikon Asia, waarin de werking van Sports VR wordt geïllustreerd. Tijdens het maken van praktijkopnames (hiernaast) was het inderdaad een verademing om Sports VR te gebruiken.{vimeo}121681423{/vimeo}

Lichtafval, vertekening, overstraling en chromatische aberratie

Vanwege de enorme hoeveelheid glas zijn extreme telelenzen gevoeliger voor overstraling dan een standaard lens. Vandaar dat er bij goede telelenzen altijd zulke enorm grote zonnekappen worden meegeleverd. Toch zal je bij deze lens ook zonder zonnekap niet gauw last hebben van overstraling of nevenbeelden. Over lichtafval (vignettering), vertekening, overstraling en chromatische aberratie kunnen we kort zijn: die zijn er zo goed als helemaal niet! De optische kwaliteiten van deze lens zijn echt uitzonderlijk, waarbij we natuurlijk wel moeten aantekenen dat het hier gaat om het beste maar ook het duurste, dat Nikon te bieden heeft. De lat mag dus heel hoog gelegd worden.

Nikon AF-S 400mm f/2.8E FL ED VR + Nikon D810 @ f/2.8, 1/320 s, uit de hand.

Scherpte

Scherpte drukken wij in ons testwerk uit als resolutie, het aantal lijnparen per beeldhoogte. Dit is voor een lens van deze brandpuntsafstand zeer hoog, zelfs bij volle opening, en zowel in de hoeken als in het midden. De hoogste waarden worden gemeten bij 1 stop diafragmeren (f/4), zie het plaatje hiernaast. De daling bij f/11 (en hoger) wordt veroorzaakt door diffractie. Het licht gaat als het ware om het diafragma heen krullen en veroorzaakt wat kwaliteitsverlies. Dit is een fysisch verschijnsel dat bij alle lenzen optreedt.

De Imatest resultaten voor resolutie van deze Nikon 400mm f/2.8 zijn de beste die we voor een telelens met 400mm of meer hebben gemeten.

Dat de score voor resolutie niet uitkomt op een 9,9, wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de enorme kolom lucht die zich bij het testen tussen testkaart en camera bevindt. Dezelfde testkaart die je met een 35 mm brandpuntsafstand beeldvullend vanaf 1 meter afstand fotografeert, fotografeer je met een grote telelens vanaf 30 meter afstand, waardoor het contrast – en een resolutiemeting is een contrastmeting – afneemt.

Deze vriendelijke mevrouw zat vele meters bij ons vandaan in Artis te tekenen binnen in het apenverblijf. Weinig licht, dus ISO 5000, 1/100 seconde bij volle opening en uit de hand. Een fraaie demonstratie van zowel de effectiviteit van de VR als die van de autofocus: scherpgesteld op het oog van mevrouw.

Bokeh

Bokeh (de kwaliteit van de onscherpte) is bij lenzen met lange brandpunten nooit een probleem. Zowel hierboven als hieronder zie je fraai vervaagde achtergronden zonder rafelranden. Daarvoor staan de 9 diafragmalamellen garant.

Nikon AF-S 400mm f/2.8E FL ED VR + Nikon D810 @ f/2.8, 1/1000 s, 200 ISO