Eerlijk gezegd: als ik het zoveelste 18-55 mm kitlensje mag testen, kost het mij moeite om daarvoor nog enthousiasme op te brengen. Anders is het wanneer de importeur van Nikon je in de gelegenheid stelt om een van hun professionele telelenzen uit te proberen. De Nikon 500 mm AF-S f/4E FL ED. Dit is een joekel van een lens. Hij weegt meer dan 3 kilo en is voorzien van de nieuwste objectieftechnologieën: nano-coating, twee fluorietelementen, meervoudige vibratiereductie en een electromagnetisch gestuurd diafragma.

De doelgroep voor zo’n kostbaar stuk glaswerk (circa € 11.000) is tweeledig: sport en natuurfotografie. Nikon noemt het een werkpaard voor in het stadion en in de natuur. We probeerden het allebei, met een D800 als body. Met Imatest hebben we de Nikon AF-S 500mm f/4E getest op een Nikon D810.

Nikon AF-S 500mm f/4E FL ED: genadeloos scherp

De Nikon 500 mm AF-S f/4E is ontworpen voor de professionele fotograaf. Dus: lichtsterk, zeer, zeer solide uitgevoerd, alles goed afgedicht, een brede rubber focusring, knoppen op de juiste plaats. Twee stevige ogen om draagriemen aan te bevestigen (gezien de gewichtsverdeling beter dan aan de camera) en een ‘security slot’ waarmee je de lens aan de ketting kunt leggen.

Filters passen niet op de zeer grote frontlens maar in een speciale filterhouder dicht tegen de body aan. Er is zelfs een polarisatiefilter voor te koop dat je van buitenaf kunt verdraaien (zie bovenstaande foto). Alle optiek voldoet aan de hoogste standaarden. Twee fluorietelementen, drie elementen van ED-glas (extra lage dispersie) en Nano Crystal Coat staan garant voor minimale chromatische aberratie en artefacten. Fluorcoating op het voorste glaselement voorkomt vervuiling. En je kunt door deze extra coating de frontlens schoonpoetsen, zonder de nano-coating te beschadigen.

Wie denkt dat hij met de aanschaf van zo’n objectief meteen met de opname van het ‘gouden doelpunt’ of van die zeer zeldzame Gekuifde Kroet thuiskomt, moeten we teleurstellen. Je moet met deze lens echt leren werken. Dat komt allereerst door de grote afmetingen en het grote gewicht. Met de carbon zonnekap gemonteerd is de lens meer dan een halve meter lang. Zonder op zijn minst een eenpootstatief wordt het niks. Wij gebruikten een Sirui Gimbal statiefkop, waarmee je de camera-lenscombinatie precies onder het zwaartepunt kunt ondersteunen. Zelfs dan duurt het een tijdje voor je moeiteloos snelle bewegingen kunt maken, waarbij je moet oppassen dat je daarbij je buurman geen klap voor z’n hoofd verkoopt.

Handige AF memory set knop binnen handbereik vergroot je kans op een geslaagde opname.

Bediening

Op de lens zitten 5 schakelaars. Naast de – in deze prijsklasse – gebruikelijke knoppen vind je ook twee opmerkelijke features (geluid uit en AF memory). In de eerste plaats is er natuurlijk de AF/MF schakelaar. Naast de MF-stand zijn er in de AF-modus twee standen, waarvan een waarbij je de focusring verder moet draaien voordat er iets gebeurt. Dit ter voorkoming van verdraaiing ‘per ongeluk’. Je kunt te allen tijde met de focusring ‘door de automaat heen draaien’. Met de focus limiet schakelaar kun je het scherpstelgebied beperken tot 8 meter en verder. Dit voorkomt het gevreesde pendelen bij het scherpstellen. Met de AF-functie knop kun je de AF vastzetten, of naar een vooraf ingestelde afstand (memory) laten gaan. Met een ander knopje kun je het piepje bij het scherpstellen aan of uitzetten, zodat de herten er niet van doorgaan zodra een piepje van de camera aangeeft dat er scherpgesteld is. De ingestelde afstand kun je zien op een venstertje. Het diafragma is alleen in te stellen via de camerabody, er is geen aparte diafragmaring. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de electromagnetische diafragmamotor. Alles gebeurt ‘by wire’. De kortste instelafstand is 3,6 meter.

Vibratiereductie is bij een lens van dit formaat geen overbodige luxe. Zonder dat zouden scherpe opnames uit de hand nauwelijks mogelijk zijn. Nikon claimt een verbetering van 4 stops, wij hebben dat niet nagemeten maar nemen aan dat het klopt. De VR-schakelaar heeft een stand ‘uit’, een stand ‘normaal’ en een stand ‘sport’. De stand sport is voor onderwerpen met veel bewegende actie, waarbij je de camera zelf ook beweegt en is speciaal bedoeld voor continuopnames. De VR werkt zowel in de normaal- als in de sportstand  ook bij het meetrekken met het onderwerp (‘panning’); alleen corrigeert hij dan alleen loodrecht op de richting van het meetrekken. De stand ‘uit’ wordt aanbevolen bij werken vanaf statief.

Autofocus werkt razendsnel en trefzeker. De herhaalbaarheid van de AF is minder dan 5%, wat ook erg goed is gezien de geringe scherptediepte van deze telelens.

Luchtvochtigheid goot roet in het eten Bij het werken op grote afstand gaan atmosferische trillingen een rol spelen. Een nationaal bekend autosportfotograaf vertelde me eens dat bij warm weer de echte mooie shots alleen bij de vroege vrije trainingen mogelijk zijn; ‘s middags bibbert en vervormt alles. Bij ook maar de geringste heiigheid krijg je op grote afstand futloze beelden zonder diep zwart. Je kan dat met beeldbewerking wel weer opkrikken, maar mooi worden zo nooit. De scherptediepte is heel klein zodat je zeer zorgvuldig moet scherpstellen. Daarvoor moet je bij actie-opnames ook de verschillende AF-mogelijkheden van je body goed beheersen. Voordat je dat ook bij stress-situaties echt goed onder de knie hebt, ben je wel weer een aantal maanden verder.

Sport en natuur

Weinig licht? Er zijn maar weinig objectieven en camera’s waarmee je bij hoge ISO waarden en onder slechte lichtomstandigheden (schemering en laag contrast) toch nog met leuke plaatjes thuis kan komen. Terwijl je daar als natuurfotograaf in de praktijk regelmatig mee te maken hebt. Op dat moment zijn telezoomlenzen, met een volle opening van f/5.6 of meer, die je bovendien 1 of 2 stops moet diafragmeren voor het beste resultaat, minder geschikt. Deze opname is gemaakt bij 1600 ISO en f/4. Het bewerkte RAW bestand levert uiteindelijk een contrastrijk beeld zonder storende ruis .

We zeiden het al: dit objectief heeft twee doelgroepen, Sport en Natuur. Bij natuur- en vogelfotografie spelen de probleem van de heiigheid en de atmosferische trillngen je al snel parten. Vroeg uit veren werkt het beste. Voor de grote zoogdieren (safari!) is een 500 mm vaak al weer te lang. Bij veel sportfotografie is een lange tele onmisbaar. Maar teveel is soms lastig. Bij voetbal bv. wil je én de speler én de bal in één beeld vangen; dat lukt vaak beter met een wat groter beeldveld en croppen na afloop. Voor tennis en zaalsporten ben je vaak beter uit met een 200 mm dan een 500. Volgens Nikon is de 500 mm een echte formule-1 brandpuntsafstand. De plaatsen waar de fotografen mogen staan worden van te voren bepaald en gaan uit van 500 mm. Maar wil je de concentratie van Daphne Schippers bij de start van haar olympische race in beeld brengen dan heb je nooit tele genoeg. Beroepsfotografen gebruiken dan vaak op hun 500 of 600 mm nog een 1,4 of 2,0 extender. Dan werkt de Autofocus alleen als je begint met een lichtsterk objectief, en daar voldoet dit topmodel aan. Kies bij sportfotografie niet automatisch voor de kortste sluitertijd! Een geringe bewegingsonscherpte versterkt de suggestie van snelheid, en bovendien kun je wat meer diafragmeren. De extra scherptediepte die je daarmee behaalt heb je vaak wel nodig!

Concurrenten

Eigenlijk heeft deze lens geen concurrenten. Sigma heeft een vast brandpunt 500 mm voor heel wat minder geld, maar dat is een al ouder lensontwerp en die haalt het waarschijnlijk optisch niet bij deze Nikon. Er zijn diverse zoomlenzen met 500 mm als maximumbereik, tegen een fractie van wat deze 500 mm kost. Die zijn minder lichtsterk, vallen qua beeldkwaliteit in de hoeken nogal eens tegen en zijn ook niet zo goed bestand tegen de ruwe dagelijkse praktijk van de professionele fotograaf. Als je budget het toelaat, is de Nikon 600mm f/4 (test verschijnt over een paar weken) waarschijnlijk de meest voor de hand liggende concurrent.

Chromatische aberratie, lichtafval, vervorming en overstraling

De Imatest meting bevestigde wat we al in de praktijkopnames dachten te zien. Dit objectief is volledig vervormingsvrij (-0.0488%). Laterale chromatische aberratie is heel mooi beperkt gebleven tot maximaal een halve pixel in de hoeken. Bij volle opening kan je in niet gecorrigeerde RAW bestanden (Imatest: 1 stop) lichtfval herkennen. Na 1 stop diafragmeren is dat al niet meer zichtbaar (0,25 stop). De in de camera opgeslagen jpg bestanden (Vignetting correcie op Normal) hebben vanaf volle opening al minder dan 0,25 stops lichtafval.
Hoe meer lenselementen en hoe groter de lenselementen, des te groter de kans op interne reflecties in een objectief, met overstraling en nevenbeelden als gevolg. En dit objectief bestaat uit vele, grote lenslementen. Daarom heeft Nikon ook interne coating toegepast. Om overstraling en nevenbeelden nog verder te beperken, wordt standaard een forse zonnekap meegeleverd.

Scherpte

Scherpte en het contrast van de Nikon AF-S 500mm f/4E zijn hoog vanaf volle opening. De beelkwaliteit van deze lens behoort tot de absolute top bij de telelenzen met extreem lange brandpuntsafstand. Eerlijk gezegd hadden we ook niets anders verwacht. 

Bokeh

Deze lichtsterke telelens biedt een hoge scherpte en een zeer geringe scherptediepte bij volle opening. Een hoog contrast gekoppeld aan een mooie bokeh.

Conclusie Nikon AF-S 500mm f/4E FL ED test met Nikon D810

Voordelen

• Onberispelijke bouwkwaliteit
• Ongeëvenaarde optische prestaties
• Snelle en nauwkeurige AF
• Handige features: Sports VR, AF memory & “geluid uit”schakelaar

Nadelen

• Niet duur, wel heel veel geld
• Groot en zwaar

Deze 500 mm f/4 is het beste wat er op dit gebied te koop is. Dat geldt voor de bouwkwaliteit en voor de beeldkwaliteit. De vocht- en vuilwerende fluor coating op de frontlens is een waardevolle aanvulling op de afdichting tegen stof- en spatwater. Diverse handige dedicated features, zoals Sports VR, AF memory button en “geluid uit”schakelaar zijn onderscheidende kenmerken die je op weinig andere lenzen zal tegenkomen. 1 stop lichtafval bij volle opening is het enige verbeterpunt wat we zouden kunnen bedenken wat de beeldkwaliteit betreft. Maar er zijn maar heel weinig full frame objectieven die dat waarmaken.

Voor hoge kwaliteit moet uiteraard wel betaald worden. Is de lens duur? Nee, maar elf duizend Euro is wel heel veel geld.