Voor sommigen is zelfs een 500mm telelens op een camera met een FX sensor nog niet voldoende. Koppel een lichtsterke f/4 telelens aan een camera met een DX sensor, zoals de D7200 voor de hoogst mogelijke resolutie of de D500 voor actie, en je hebt een beeldhoek die overeenkomt met een 800mm telelens op een camera met een FX sensor, terwijl je wel profiteert van de hoge lichtsterkte. En bij veel telelens opnames is de extra scherptediepte in vergelijking met een 800mm op FX juist een pluspunt als je een snel bewegend onderwerp op de foto zet. De Nikon AF-S 500mm f/4E FL ED is voorzien van de nieuwste objectieftechnologieën: nano-coating, twee fluoriet elementen, meervoudige vibratiereductie en een electromagnetisch gestuurd diafragma. We probeerden deze supertele op een Nikon D7200 en een D500 DX / APS-C body.

Nikon AF-S 500mm f/4E FL ED? Yummie!

Een Full Frame lens op een APS-C body?

Het lijkt vreemd, een zeer kostbare full-frame lens monteren op een APS-C body. Die verbazing komt vermoedelijk omdat velen het APS-C formaat (in Nikon termen: DX) als inferieur beschouwen, iets voor de gemiddelde amateur. Wij durven te beweren dat dat niet meer zo is. De nieuwste APS-C bodies, om het even of ze nu van Nikon zijn of van een ander merk, hebben evenveel pixels als menig full-frame collega, ze hebben dezelfde mogelijkheden en dezelfde specs. Ja, de pixeldichtheid per mm2 is hoger waardoor je meer ruis zou mogen verwachten, maar door de sterk verbeterde sensoren is dat geen issue meer zolang je wegblijft van de allerhoogste ISO-instellingen.

Een telelens koop je voor het tele-effect, en met een APS-C sensor krijg je er gratis een factor 1,5 aan brandpuntsafstand bij. Deze 500 mm gedraagt zich dus als een 750mm. Je kunt ook zeggen: je spaart er een 1,4 extender mee uit. Bovendien gebruik je met een APS-C sensor het beste deel van het beeld, namelijk het midden. Mochten er nog lensfouten waarneembaar zijn in full-frame, dan zijn die wel geëlimineerd in het DX-formaat. Kortom, wij beoordelen de geteste 500 mm op een goede APS-C body, liefst een D500, als een volwaardige combinatie, ook voor een pro.

Werken met een supertele

Deze 500 mm f/4 is een kostbaar objectief, gemaakt met de professionele fotograaf in het achterhoofd. Dus: lichtsterk, zeer, zeer solide uitgevoerd, alles goed afgedicht, een brede rubber focusring, knoppen op de juiste plaats. Twee stevige ogen om draagriemen aan te bevestigen en een ‘security slot’ waarmee je de lens aan de ketting kunt leggen. Filters passen niet op de zeer grote frontlens maar wel in een speciale filterhouder dicht tegen de body aan. Er is zelfs een (kostbaar) polarisatiefilter voor te koop dat je van buitenaf kunt verdraaien (zie foto). Alle optiek voldoet aan de hoogste standaarden, twee fluorietelementen, drie elementen van ED-glas (extra lage dispersie) en Nano Crystal Coat staan garant voor minimale chromatische aberratie en artefacten. Fluorcoating op het voorste glaselement voorkomt vervuiling, ern je kunt dit glas schoonpoetsen zonder de nano-coating te beschadigen.

Wie denkt dat hij met de aanschaf van zo’n objectief meteen met de opname van het ‘gouden doelpunt’ of van die zeer zeldzame Gekuifde Kroet thuiskomt moeten we teleurstellen. Je moet met deze lens echt leren werken. Dat komt allereerst door de grote afmetingen en het grote gewicht. Met de carbon zonnekap gemonteerd is de lens meer dan een halve meter lang. Zonder op zijn minst een eenpootstatief wordt het niks. Wij gebruikten een Gimbal-kop waarmee je de camera-lenscombinatie precies onder het zwaartepunt kunt ondersteunen. Zelfs dan duurt het een tijdje voor je moeiteloos snelle bewegingen kunt maken, waarbij je moet oppassen dat je daarbij je buurman geen klap voor z’n hoofd verkoopt.

Bij het werken op grote afstand gaan atmosferische trillingen een rol spelen. Een nationaal bekend autosportfotograaf vertelde me eens dat bij warm weer de echte mooie shots alleen bij de vroege vrije trainingen mogelijk zijn; ‘s middags bibbert en vervormt alles. Bij ook maar de geringste heiigheid krijg je futloze beelden zonder diep zwart, je kunt die met beeldbewerking wel weer opkrikken maar mooi worden zo nooit. De scherptediepte is heel klein zodat je zeer zorgvuldig moet scherpstellen. Daarvoor moet je ook de verschillende AF-mogelijkheden van je body goed beheersen. Voordat je dat ook bij stress-situaties goed onder de knie hebt ben je wel weer een aantal maanden verder.

De zeer zeldzame zeearend, gefotografeerd met Nikon AF-S 500mm f4E @ D500 bij Oostvaardersplassen

Sport en natuur

We zeiden het al: dit objectief heeft twee doelgroepen, Sport en Natuur. Bij natuur- en vogelfotografie spelen de probleem van de heiigheid en de atmosferische trillingen je al snel parten. Vroeg uit veren werkt het beste. Voor de grote zoogdieren (safari!) is een 500 mm vaak al weer te lang. Bij veel sportfotografie is een lange tele onmisbaar. Maar teveel is soms lastig. Bij voetbal bv. wil je én de speler én de bal in één beeld vangen; dat lukt vaak beter met een wat groter beeldveld en croppen na afloop. Voor tennis en zaalsporten ben je vaak beter uit met een 200 mm dan een 500. Volgens Nikon is de 500 mm een echte formule-1 brandpuntsafstand. De plaatsen waar de fotografen mogen staan worden van te voren bepaald en gaan uit van 500 mm. Maar wil je de concentratie van Daphne Schippers bij de start van haar olympische race in beeld brengen dan heb je nooit tele genoeg. Beroepsfotografen gebruiken dan vaak op hun 500 of 600 mm nog een 1,4 of 2,0 extender. Dan werkt de Autofocus alleen als je begint met een lichtsterk objectief, en daar voldoet dit topmodel aan. Met een APS-C body heb je automatisch al een cropfactor van 1,5; gooi daar nog eens een extender van 1,4 tegenaan en je hebt een lens met een effectieve brandpuntsafstand van 1050 mm. Daar zou zelfs de meest verwende vogelfotograaf buitengewoon gelukkig mee moeten worden!

Bediening

De lens heeft diverse bedieningsknoppen. In de eerste plaats is er natuurlijk de AF/MF schakelaar. Naast de MF-stand zijn er in de AF-modus twee standen, waarvan een waarbij je de focusring verder moet draaien voordat er iets gebeurt. Dit ter voorkoming van verdraaiing ‘per ongeluk’. Je kunt te allen tijde met de focusring ‘door de automaat heen draaien’. Met de focus limiet schakelaar kun je het scherpstelgebied beperken tot 8 meter en verder. Dit voorkomt het gevreesde pendelen bij het scherpstellen. Met de AF-functie knop kun je de AF vastzetten, of naar een vooraf ingestelde afstand (memory) laten gaan. Met een ander knopje kun je het piepje bij het scherpstellen aan of uitzetten. De ingestelde afstand kun je zien op een venstertje. Het diafragma is alleen in te stellen via de camerabody, er is geen aparte diafragmaring. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de elektromagnetische diafragmamotor. Alles gebeurt ‘by wire’. De kortste instelafstand is 3,6 meter.

Autofocus

De kwaliteit van de autofocus van een objectief hangt natuurlijk af van de body waarop je het gebruikt. Bij voorkeur moet zo’n body de mogelijkheid hebben van subject tracking, en meerdere AF-punten. De scherpstelling is ook daarom zo belangrijk omdat de scherptediepte heel klein is, zeker met het diafragma wijd open. Wij testten met de D7200. De autofocus werkte razendsnel en trefzeker. De herhaalbaarheid van de AF was meer dan 95%.

Vibratiereductie

Vibratiereductie is bij een lens van dit formaat geen overbodige luxe. Zonder dat zouden scherpe opnames uit de hand nauwelijks mogelijk zijn. Nikon claimt een verbetering van 4 stops, wij hebben dat niet nagemeten maar nemen aan dat het klopt. De VR-schakelaar heeft een stand ‘uit’, een stand ‘normaal’ en een stand ‘sport’. De stand sport is voor onderwerpen met veel bewegende actie, waarbij je de camera zelf ook beweegt en is speciaal bedoeld voor continuopnames. De VR werkt zowel in de normaal- als in de sportstand ook bij het meetrekken met het onderwerp (‘panning’); alleen corrigeert hij dan alleen loodrecht op de richting van het meetrekken. De stand ‘uit’ wordt aanbevolen bij werken vanaf statief.

Concurrenten

Eigenlijk zijn die er niet. Sigma heeft een vastbrandpunt 500 mm voor heel wat minder geld maar die haalt het optisch niet bij deze Nikon. Er zijn diverse zoomlenzen met 500 mm als maximumbereik tegen een fractie van wat deze 500 mm kost. Die zijn minder lichtsterk, vallen qua beeldkwaliteit in de hoeken nogal eens tegen en zijn ook niet zo goed bestand tegen de ruwe dagelijkse praktijk. Beroepsfotografen zie je altijd met telelenzen van het ‘eigen merk’ en dat is natuurlijk niet voor niets.

Beeldkwaliteit

De Imatest meting bevestigde wat we al in de praktijkopnames dachten te zien. Dit objectief is op een camera met een DX sensor volledig vervormingsvrij (-0.04%). Laterale chromatische aberratie is heel mooi beperkt gebleven tot maximaal een halve pixel in de hoeken (ongecorrigeerde RAW bestanden). In jpg bestanden wordt laterale chromatische aberratie automatisch gecorrigeerd en is dan ook volledig afwezig.
Hoe meer lenselementen en hoe groter de lenselementen, des te groter de kans op interne reflecties in een objectief, met overstraling en nevenbeelden als gevolg. En dit objectief bestaat uit vele, grote lenselementen. Toch heb je weinig last van overstraling, dankzij de lens coatings die Nikon heeft toegepast. Om overstraling en nevenbeelden nog verder te beperken, wordt standaard een forse zonnekap meegeleverd.

De scherpte (resolutie) van deze lens is op een zeer hoog niveau. Wij meten die in het lab met Imatest

Conclusie Nikon AF-S 500mm f/4E FL ED test met Nikon D7200

Voordelen

• Onberispelijke bouwkwaliteit
• Ongeëvenaarde optische prestaties
• Snelle en nauwkeurige AF
• Handige features: Sports VR, AF memory & “geluid uit”schakelaar

Nadelen

• Niet duur, wel heel veel geld
• Groot en zwaar

Deze 500 mm f/4 is het beste wat er op dit gebied te koop is. Dat geldt voor de bouwkwaliteit en voor de beeldkwaliteit. De vocht- en vuilwerende fluor coating op de frontlens is een waardevolle aanvulling op de afdichting tegen stof- en spatwater. Diverse handige dedicated features, zoals Sports VR, AF memory button en “geluid uit”schakelaar zijn onderscheidende kenmerken die je op weinig andere lenzen zal tegenkomen. Een droomlens!

Voor die kwaliteit moet uiteraard wel betaald worden. Is de lens duur? Nee, maar elf duizend Euro is wel heel veel geld.