Middelgroot, groot, groter, grootst: Nikon heeft vier recente supertele’s voor de professionele markt: een 400 mm f/2.8E, een 500mm f/4E , de 600mm f/4E due we nu bespreken en een (zeldzame) 800 mm f/5.6E. Stuk voor stuk grote, zware objectieven, waar geen enkele concessie gedaan is aan de kwaliteit. Daardoor ook allemaal kostbare objectieven, die door amateurs niet heel vaak zullen worden aangeschaft. De Nikon AF-S 600mm f/4E FL ED VR is leverbaar voor € 12.999. Wat is er leuker dan met zo’n joekel op pad te gaan? Behalve in brandpuntsafstand verschilt hij niet veel van de 500 mm (die wij al eerder getest hebben). Hij heeft eenlangere brandpuntsafstand, dezelfde lichtsterkte, maar is ook groter, zwaarder en nòg duurder. Is hij het prijsverschil waard?

Nikon AF-S 600mm f/4E FL ED VR: Optisch zwaargewicht

Allereerst maar even de beeldhoek. Hoeveel meer tele krijg je wanneer je op een full frame camera van 500 mm naar 600 mm of zelfs 800 mm brandpuntsafstand gaat? We berekenden het in beeldveld (langste) zijde op een afstand van 50 meter:

• 500 mm 360 cm
• 600 mm 300 cm
• 800 mm 225 cm

Gaande van 500 naar 600 mm win je op een afstand van 50 meter dus 60 cm beeldveld. Dat kost je 2000 € extra. Kies je voor de 800 mm dan ben je voor die 75 cm minder beeldveld wel zevenduizend euro’tjes extra kwijt! Voor veel fotografen zal de 500mm f/4E – eventueel aangevuld met een teleconverter – wat prius/kwaliteitsverhouding betreft het aantrekkelijkste aanbod zijn. Het zou mij niets verbazen als de 800 mm weinig verkocht wordt. Hoewel, tot onze verbazing zijn er Nederlandse webwinkels die ze wel alle drie zo van de plank kunnnen leveren. Zo heel exclusief zijn ze blijkbaar ook weer niet.

Bouw

De 600mm lens ziet er anders uit dan de 500 mm, de frontlens is groter en de voorkant loopt conisch uit als een soort midwinterhoorn. Het aantal lenselementen en groepen is identiek, het is gewoon hetzelfde ontwerp als de 500 mm, alleen is de diameter van de lenselementen groter. De afmetingen zijn 432×166 mm (bij de 500 mm is dat 387×140) en hij weegt 3810 gram (3090 g). Filters passen achterin, in een afneembare filterhouder. Daar kan ook een polafilter in, dat je dan met een tandwieltje kunt draaien terwijl het in de lens blijft zitten. Omdat je bij het gebruik van extreme telelenzen snel last hebt van heiigheid (haze) is zo’n polarisatiefilter bij landschapsopnames en wildfotografie vaak een uitkomst.

Aan de lens vastgeschroefd (met echte kruiskopschroeven!) zitten twee stevige draagogen. Het is verstandig een camera waarop zo’n zware lens gemonteerd is aan de lens te dragen en niet aan de body. Professionele camera bodies zijn wel sterk maar als het even mogelijk is, is het verstandig om er geen 4 kg aan te hangen. Natuurlijk is er een robuuste statiefgondel en een aansluiting voor een kabelslot. Niet altijd overbodig, een beroepsfotograaf vertelde mij de horror-story van een in het stadion gestolen D4-plus-600 mm, een setje van een mille of twintig. Uiteraard zit een grote carbon zonnekap ook in het standaardpakket; je kunt hem achterstevoren op de lens kwijt. Daaroverheen past dan weer een gewatteerd Nylon cover dat het voorste deel van het objectief afschermt en dat je heel snel en handig kunt monteren en demonteren. Deze extreme telelens wordt, evenals de 400mm f/4E en de 500mm f/4E, geleverd in een stevige, bijbehorende koffer.

Bediening

De bediening van de 600 mm is identiek aan die van de 500 mm, je kunt de handleidingen gewoon over elkaar heen leggen. Op de lens zitten 5 schakelaars. Naast de – in deze prijsklasse – gebruikelijke knoppen vind je ook twee opmerkelijke features (geluid uit en AF memory). In de eerste plaats is er natuurlijk de AF/MF schakelaar. Naast de MF-stand zijn er in de AF-modus twee standen, waarvan een waarbij je de focusring verder moet draaien voordat er iets gebeurt. Dit ter voorkoming van verdraaiing ‘per ongeluk’. Je kunt te allen tijde met de focusring ‘door de automaat heen draaien’. Met de focus limiet schakelaar kun je het scherpstelgebied beperken tot 8 meter en verder. Dit voorkomt het gevreesde pendelen bij het scherpstellen. Met de AF-functie knop kun je de AF vastzetten, of naar een vooraf ingestelde afstand (memory) laten gaan. Met een ander knopje kun je het piepje bij het scherpstellen aan of uitzetten, zodat de vogels er niet van doorgaan zodra een piepje van de camera aangeeft dat er scherpgesteld is. De ingestelde afstand kun je zien op een venstertje. Het diafragma is alleen in te stellen via de camerabody, er is geen aparte diafragmaring. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de electromagnetische diafragmamotor. Alles gebeurt ‘by wire’. De kortste instelafstand is 4,4 meter.

Vibratiereductie is bij een lens van dit formaat geen overbodige luxe. Zonder dat zouden scherpe opnames uit de hand nauwelijks mogelijk zijn. Nikon claimt een verbetering van 4 stops, wij hebben dat niet nagemeten. De VR-schakelaar heeft een stand ‘uit’, een stand ‘normaal’ en een stand ‘sport’. De stand sport is voor onderwerpen met veel bewegende actie, waarbij je de camera zelf ook beweegt en is speciaal bedoeld voor continuopnames. Omdat je bij sport opnames een korte sluitertijd gebruikt, zou de beeldstabilisatie bij het maken van een actie-opname kunne leiden tot een minder scherpe opname. Daarom werkt de beeldstabilisatie in de Sport stand alleen voor het maken van de opname, waardoor je zowel profiteert van een rustig zoekerbeeld als een zo scherp mogelijke opname. De VR werkt zowel in de normaal- als in de sportstand ook bij het meetrekken met het onderwerp (‘panning’); alleen corrigeert hij dan alleen loodrecht op de richting van het meetrekken. De stand ‘uit’ wordt aanbevolen bij werken vanaf statief.

Autofocus werkt razendsnel en trefzeker. De herhaalbaarheid van de AF is minder dan 5% (gemeten met Imatest), wat ook erg goed is gezien de geringe scherptediepte van deze telelens.

Sport en natuur

We zeiden het al: dit objectief heeft twee doelgroepen, Sport en Natuur. Bij natuur- en vogelfotografie spelen heiigheid en atmosferische trillingen je al snel parten. Vroeg uit veren werkt het beste. Voor vogelfotografie heb je nooit teveel tele, het onderwerp is immers vaak maar een decimeter groot! Voor grote zoogdieren (safari!) is een 600 mm vaak al weer te lang. Bij veel sportfotografie is een lange tele onmisbaar. Maar teveel is soms lastig. Bij voetbal bv. wil je én de speler én de bal in één beeld vangen. Dat lukt vaak beter met een wat groter beeldveld en croppen na afloop. Voor tennis en zaalsporten ben je beter uit met een 200 mm dan een 600. Maar wil je de concentratie van Daphne Schippers bij de start van haar olympische race in beeld brengen dan heb je nooit tele genoeg. Bovendien mag je bij veel sportwedstrijden niet dicht bij de sporters komen, of is dat eenvoudigweg te gevaarlijk (autosport!). Beroepsfotografen gebruiken vaak op hun 500 of 600 mm nog een 1,4 of 2,0 extender. Dan werkt de Autofocus alleen als je begint met een lichtsterk objectief, en daar voldoet dit topmodel aan. Kies bij sportfotografie niet automatisch voor de kortste sluitertijd! Een geringe bewegingsonscherpte versterkt de suggestie van snelheid, en bovendien kun je wat meer diafragmeren. De extra scherptediepte die je daarmee behaalt heb je vaak wel nodig!

De beeldhoek van de maan (en de zon, die is bijna even groot) is ongeveer een halve graad. De beeldhoek (langste zijde) van de 600mm op full frame is drie-en-een-halve graad. Voor een beeldvullende foto van de maan heb je dus nog wel wat meer nodig dan een 600 mm. Croppen dus of een extender gebruiken. Tip: gebruik geen lange sluitertijd, want de maan beweegt!

Concurrenten

Eigenlijk heeft deze lens geen concurrenten. De zware teletoeters van die andere grote Japanse fabrikant van spiegelreflexen passen niet op een Nikon camera, maar ook die willen we te zijner tijd graag eens testen. Sigma heeft een vast brandpunt 500 mm voor heel wat minder geld, maar dat is een al ouder lensontwerp en die haalt het optisch waarschijnlijk niet bij deze Nikon. Er zijn diverse zoomlenzen met 500 mm als maximumbereik, tegen een fractie van wat deze 600 mm kost. Die zijn minder lichtsterk, vallen qua beeldkwaliteit in de hoeken nogal eens tegen en zijn ook niet zo goed bestand tegen de ruwe dagelijkse praktijk van de professionele fotograaf. De enige serieuze concurrent is de Nikon 500 mm f/4E; voor het prijsverschil koop je er een goede full frame body bij!

Het is een legitieme vraag: als je bereid en is staat bent om meer dan 10.000 Euro voor een lens neer te leggen, zou je dan voor tweeduizend euro extra niet liever een 600 mm hebben dan een 500? Als je vogel- of natuurfotograaf bent is het antwoord waarschijnlijk ja. Voor sportfotografie zouden wij het nog niet weten, in die tak van fotografie is het enorme formaat van deze 600 mm toch wel een handicap.

Lichtafval, vervorming, overstraling en chromatische aberratie

Lensfouten zoals vignettering, vervorming, overstraling en chromatische aberratie zijn alleen met enige moeite in het laboratorium meetbaar. Zo is er een lichtafval van een halve stop bij volle opening en half procent kussenvormige vervorming. Laterale chromatische aberratie (0,3 pixel in onbewerkte RAW opnames) is goed beperkt gehouden. Uitzonderlijk goed dus.

Scherpte

De maximale scherpte van de Nikon 400mm f/2.8, 500mm f4 en 600mm f/4 ontlopen elkaar weinig. Alledrie zijn het absolute toplenzen met een fantastisch scheidend vermogen waar menig objectief met een veel kortere brandpuntsafstand nog een puntje aan kan zuigen. Hierboven de data van de 600 mm. In alle gevallen is de centrumscherpte in de metingen nog hoger dan in de hoeken, maar het is geen verschil dat je in praktijkopnames terugziet. Verscherping heeft de resolutie van de in-camera JPEG’s in vergelijking met de onverscherpte RAW bestanden nog beter gemaakt. Bij zorgvuldige verscherping van de RAW bestanden zijn nog betere scores mogelijk.

Conclusie Nikon AF-S 600mm f/4E FL ED VR test met D810

Deze Nikon AF-S 600mm f/4E FL ED VR is het beste wat er op extreem telegebied te koop is. Dat geldt voor de bouwkwaliteit en voor de beeldkwaliteit. Diverse handige dedicated features, zoals Sports VR, AF memory button en “geluid uit” schakelaar zijn onderscheidende kenmerken die je op weinig andere lenzen zal tegenkomen. Minpunten hebben we eigenlijk niet gevonden. Voor hoge kwaliteit moet uiteraard wel betaald worden. Dertienduizend Euro is wel heel veel geld. Is deze lens duur? Niet voor wie er zijn geld mee verdient. Wie 3 weken in de Himalaya wacht op een zeldzame sneeuwluipaard, zal zich achteraf gelukkig prijzen dat hij voor de 600mm heeft gekozen. Als het sneeuwluipaard zich vertoont, tenminste.