Test Nikon AF-S 600mm f/4D ED-IF II @ DX

Middelgroot, groot, groter, grootst: Nikon heeft vier full frame supertele’s voor de professionele markt: een 400 mm, een 500 , een 600 en een (zeldzame) 800 mm. Stuk voor stuk grote, zware objectieven waar geen enkele concessie gedaan is aan de kwaliteit. Daardoor ook allemaal dure objectieven die door amateurs niet heel vaak zullen worden aangeschaft. Deze 600 mm f/4 ED-IF VR is leverbaar (webwinkel) voor € 12.999. Behalve in brandpuntsafstand verschilt hij niet veel van de 500 mm (die wij al eerder getest hebben) maar hij is wel groter, zwaarder en nòg duurder. Heeft het zin dit kostbare full frame objectief op een APS-C body te zetten? Wij probeerden het uit met een D7200, en we denken van wel. Lees waarom…

Nikon AF-S 600mm f/4D ED-IF II – een optisch zwaargewicht

Wanneer iemand ons twee jaar geleden gevraagd had of het zin heeft een kostbaar full-frame objectief te monteren op een body met APS-C sensor, dan hadden enkele leden van onze redactie hem voor gek versleten. De APS-C camera’s (in Nikon terminologie: DX-formaat) waren namelijk qua beeldkwaliteit ver verwijderd van wat full frame te bieden had. Intussen is dat niet meer zo. De DX-topmodellen hebben net zoveel pixels als de FX-topmodellen (met uitzondering van de D810) en doen in beeldkwaliteit daar niet voor onder als je uit het gebied met de zeer hoge ISO’s blijft. De DX-modellen presteren in elk geval beter dan een FX-model dat op opnamestand DX is ingesteld. Bovendien krijg je er een factor 1,5 aan tele-effect gratis bij. De 600 mm die we in deze test onder handen hadden, gedraagt zich op een APS-C body als een 900 mm. Dan heb je echt een héél sterke telelens die ons met name geschikt lijkt voor natuur- en vogelfotografie, en minder voor sportfotografie.

Misschien is 900 mm effectief voor jou een beetje teveel tele. Je kunt dan denken aan de wat goedkopere 500 mm. Hoeveel meer tele krijg je wanneer je op een APS-C camera gaat van 500 mm naar 600 mm ? We berekenden het in beeldveld (langste) zijde op een afstand van 50 meter:

• 500 mm 240 cm
• 600 mm 200 cm

Zo verschrikkelijk veel scheelt dat niet, en het prijsverschil is wel tweeduizend euro. Dat is al een flinke hap uit de prijs van een Nikon D500: misschien wel de mooiste DX camera voor deze objectieven vanwege de ultramoderne AF en de grote buffer.

Bouw

De 600 mm ziet er anders uit dan de 500 mm, de frontlens is een groter en de voorkant loopt conisch uit als een soort midwinterhoorn. Het aantal lenselementen en groepen is identiek, het is gewoon hetzelfde ontwerp als de 500 mm, alleen is de diameter van de lenselementen groter. De afmetingen zijn 432×166 mm (bij de 500 mm is dat 387×140) en hij weegt 3810 gram (3090 g). Filters passen achterin, in een afneembare filterhouder. Daar kan ook een polafilter in dat je dan met een tandwieltje kunt draaien terwijl het in de lens blijft zitten.

Aan de lens vastgeschroefd (met echte kruiskopschroeven!) zitten twee stevige draagogen. Het is verstandig een camera waarop zo’n zware lens gemonteerd is aan de lens te dragen en niet aan de body, de bodies zijn wel sterk maar daar toch niet echt op gemaakt. Natuurlijk is er een robuuste statiefgondel en een aansluiting voor een kabelslot. Niet altijd overbodig, een beroepsfotograaf vertelde mij de horror-story van een in het stadion gestolen D4-plus-600 mm, een setje van een mille of twintig. Uiteraard zit een grote carbon zonnekap ook in het standaardpakket; je kunt hem achterstevoren op de lens kwijt. Daaroverheen past dan weer een gewatteerd Nylon cover dat het voorste deel van het objectief afschermt en dat je heel snel en handig kunt monteren en demonteren.

Bediening

De bediening van de 600 mm is identiek aan die van de 500 mm, je kunt de handleidingen gewoon over elkaar heen leggen.

Op de lens zitten 5 schakelaars. Naast de – in deze prijsklasse – gebruikelijke knoppen vind je ook twee opmerkelijke features (geluid uit en AF memory). In de eerste plaats is er natuurlijk de AF/MF schakelaar. Naast de MF-stand zijn er in de AF-modus twee standen, waarvan een waarbij je de focusring verder moet draaien voordat er iets gebeurt. Dit ter voorkoming van verdraaiing ‘per ongeluk’. Je kunt te allen tijde met de focusring ‘door de automaat heen draaien’. Met de focus limiet schakelaar kun je het scherpstelgebied beperken tot 8 meter en verder. Dit voorkomt het gevreesde pendelen bij het scherpstellen. Met de AF-functie knop kun je de AF vastzetten, of naar een vooraf ingestelde afstand (memory) laten gaan. Met een ander knopje kun je het piepje bij het scherpstellen aan of uitzetten, zodat de vogels er niet van doorgaan zodra een piepje van de camera aangeeft dat er scherpgesteld is. De ingestelde afstand kun je zien op een venstertje. Het diafragma is alleen in te stellen via de camerabody, er is geen aparte diafragmaring. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de electromagnetische diafragmamotor. Alles gebeurt ‘by wire’. De kortste instelafstand is 4,4 meter.

Vibratiereductie is bij een lens van dit formaat geen overbodige luxe. Zonder dat zouden scherpe opnames uit de hand nauwelijks mogelijk zijn. Nikon claimt een verbetering van 4 stops, wij hebben dat niet nagemeten maar nemen aan dat het klopt. De VR-schakelaar heeft een stand ‘uit’, een stand ‘normaal’ en een stand ‘sport’. De stand sport is voor onderwerpen met veel bewegende actie, waarbij je de camera zelf ook beweegt en is speciaal bedoeld voor continuopnames. De VR werkt zowel in de normaal- als in de sportstand ook bij het meetrekken met het onderwerp (‘panning’); alleen corrigeert hij dan alleen loodrecht op de richting van het meetrekken. De stand ‘uit’ wordt aanbevolen bij werken vanaf statief.

Sport en natuur

Dit objectief heeft twee doelgroepen, Sport en Natuur. Bij natuur- en vogelfotografie spelen heiigheid en atmosferische trillingen je al snel parten. Vroeg uit veren werkt het beste. Voor vogelfotografie heb je nooit teveel tele, het onderwerp is immers vaak maar een decimeter groot! Voor grote zoogdieren (safari!) is een 600 mm vaak al weer te lang. Bij veel sportfotografie is een lange tele onmisbaar. Maar teveel is soms lastig. Bij voetbal bv. wil je én de speler én de bal in één beeld vangen. Dat lukt vaak beter met een wat groter beeldveld en croppen na afloop. Voor tennis en zaalsporten ben je beter uit met een 200 mm dan een 600. Maar wil je de concentratie van Daphne Schippers bij de start van haar olympische race in beeld brengen dan heb je nooit tele genoeg. Bovendien mag je bij veel sportwedstrijden niet dicht bij de sporters komen, of is dat eenvoudigweg te gevaarlijk (autosport!). Beroepsfotografen gebruiken vaak op hun 500 of 600 mm nog een 1,4 of 2,0 extender. Dan werkt de Autofocus alleen als je begint met een lichtsterk objectief, en daar voldoet dit topmodel aan. Kies bij sportfotografie niet automatisch voor de kortste sluitertijd! Een geringe bewegingsonscherpte versterkt de suggestie van snelheid, en bovendien kun je wat meer diafragmeren. De extra scherptediepte die je daarmee behaalt heb je vaak wel nodig.

Atmosferische beperkingen

Het werken met een grote telelens is niet zo makkelijk als het lijkt. In de eerste plaats is deze 600 mm heel groot en zwaar, een eenpootstatief is toch wel het minimum wat je nodig hebt. Bij lange sluitertijden is een zwaar statief geen overbodige luxe, en als je het extra goed wilt doen kies je een statiefkop die zowel de body als de lens ondersteunt. Wij hebben zelfs wel eens fotografen met twee statieven zien werken: een onder de body en een onder de lens. Daarnaast heb je te maken met atmosferische trillingen, vooral als het een beetje warm weer wordt, en met heiigheid (haze). De foto hierboven geeft daar een voorbeeld van, echt diepzwart is nauwelijks meer aanwezig, de kleurverzadiging neemt af en de kleurbalans verschuift naar blauw. Je kunt dat allemaal op de computer wel weer bijwerken, maar echt mooier wordt het zelden. Met een kijkrichting haaks op de zon doet een polarisatiefilter soms wonderen. De beste natuurfoto’s worden ‘s ochtends vroeg of ‘s avonds laat gemaakt.

Autofocus en beeldstabilisatie

De autofocus kwaliteit van elke lens hangt natuurlijk samen met die van de body. We gaan er van uit dat de gebruiker van deze dure telelens ook becshikt over een body met adequate AF-mogelijkheden zoals een veelheid aan AF-punten en tracking modus om bewegende onderwerpen goed te kunnen volgen. De sequence hieronder toont niet alleen de perfecte scherpte van het objectief, maar de autofocus van de D500 die de rennende hond perfect volgt.

Vibratiereductie is bij een lens van dit formaat geen overbodige luxe. Zonder dat zouden scherpe opnames uit de hand nauwelijks mogelijk zijn. Nikon claimt een verbetering van 4 stops, wij hebben dat niet nagemeten. De VR-schakelaar heeft een stand ‘uit’, een stand ‘normaal’ en een stand ‘sport’. De stand sport is voor onderwerpen met veel bewegende actie, waarbij je de camera zelf ook beweegt en is speciaal bedoeld voor continuopnames. Omdat je bij sport opnames een korte sluitertijd gebruikt, zou de beeldstabilisatie bij het maken van een actie-opname kunne leiden tot een minder scherpe opname. Daarom werkt de beeldstabilisatie in de Sport stand alleen voor het maken van de opname, waardoor je zowel profiteert van een rustig zoekerbeeld als een zo scherp mogelijke opname. De VR werkt zowel in de normaal- als in de sportstand ook bij het meetrekken met het onderwerp (‘panning’); alleen corrigeert hij dan alleen loodrecht op de richting van het meetrekken. De stand ‘uit’ wordt aanbevolen bij werken vanaf statief.

Scherpte

De  600mm f/4 is een absolute toplens met een scheidend vermogen waar menig objectief met een veel kortere brandpuntsafstand nog een puntje aan kan zuigen: 3500 LP/beeldhoogte. De centrumscherpte is in de metingen iets hoger dan in de hoeken, maar het is geen verschil dat je in praktijkopnames terugziet.

Lichtafval, vervorming, overstraling en chromatische aberratie

Lensfouten zoals vignettering, vervorming, overstraling en chromatische aberratie waren alleen met enige moeite in het laboratorium meetbaar. Het gebruik van een FF-lens op een APS-C body is natuurlijk dat je alleen het beste deel van het beeld gebruikt en het deel waar de lensfouten optreden afsnijdt. Zo is er een lichtafval van minder dan een halve stop bij volle opening en enkele tienden van procenten kussenvormige vervorming. Laterale chromatische aberratie is zo goed als onmerkbaar. Uitzonderlijk goed dus.

500 mm of 600 mm?

De grootste concurrent van deze Nikon 600 mm f/4 is de Nikon 500 mm f/4. Wanneer je bereid en is staat bent om meer dan 10.000 Euro voor een lens neer te leggen, zou je dan voor tweeduizend euro extra niet liever een 600 mm hebben dan een 500? Als je vogel- of natuurfotograaf bent is het antwoord waarschijnlijk ja. Voor sportfotografie zouden wij het nog niet weten, in die tak van fotografie is het enorme formaat van deze 600 mm toch wel een handicap.

Lenzen van andere merken in dit brandpuntsafstandsbereik zijn er wel maar komen niet aan het kwaliteitsniveau van dit topexemplaar. Zoomlenzen met een bereik tot 500 mm bestaan wel maar zijn minder lichtsterk en kunnen aan dit niveau niet tippen. Je ziet ook nooit een beroepsfotograaf met een lange telelens werken van een ‘vreemd merk’, en dat zegt genoeg.

Conclusie Nikon AF-S 600mm f/4D ED-IF II test met D7200

Voordelen

• Onberispelijke bouwkwaliteit
• Ongeëvenaarde optische prestaties
• Op DX een beeldhoek die overeenkomt met 900mm op FX
• Snelle en nauwkeurige AF
• Handige features: Sports VR, AF memory & “geluid uit”schakelaar

Nadelen

• Niet duur, wel heel veel geld
• Groot en zwaar

Deze Nikon AF-S 600mm f/4E FL ED VR is het beste wat er op het gebied van de lange telelezen te koop is. Dat geldt voor de bouwkwaliteit en voor de beeldkwaliteit. Op een APS-C body heb je effectief een 900 mm tele, dat is tamelijk extreem tele! Diverse handige dedicated features, zoals Sports VR, AF memory button en “geluid uit” schakelaar zijn onderscheidende kenmerken die je op weinig andere lenzen zal tegenkomen. Minpunten hebben we eigenlijk niet gevonden. Voor hoge kwaliteit moet uiteraard betaald worden. Dertienduizend Euro is wel heel veel geld. Is deze lens duur? Niet voor wie er zijn geld mee verdient. Wie 3 weken in de Himalaya wacht op een zeldzame sneeuwluipaard, zal zich achteraf gelukkig prijzen dat hij voor deze 600mm en een DX camera zoals de Nikon D500 heeft gekozen…