Voor een deel is de kwaliteit van een lens te beschrijven met meetbare eigenschappen, zoals lichtafval, vervorming, contrast en micro-contrast. Dat doen we dan ook in onze testen. Maar er zijn ook eigenschappen die lastiger te meten zijn. Zoals de kwaliteit van bokeh, het kleurkarakter van een lens en het gevoel dat je hebt als je een lens in handen hebt en er mee gaat fotograferen. Dan komt het, net als bij het proeven van wijn, aan op taalgebruik als je de kwaliteit van een lens wil beschrijven. Daarbij ontstaan grote verschillen. Waar de ene reviewer volstaat met “Mwa, wel lekker”, bijvoorbeeld omdat hij in Groningen woont, daar heeft een reviewer uit de Randstad het over “Een fluwelen afdronk met duidelijk het aroma van bosbessen, kaneel en gedroogde pruimen, gevolgd door de sensatie van wild en gevogelte. Voor de duidelijkheid: ze hebben het echt over dezelfde wijn.
Een voordeel dat fotografie reviewers hebben ten opzichte van culinaire recensenten, is dat wij de tekst kunnen illustreren met (beelduitsnedes van) praktijkopnames. Toch blijft het lastig. Hoe verwoord je bijvoorbeeld de eigenschappen van sommige oude objectieven die zo populair zijn bij videografen?
The Lens Intention Diagram by Yannick Khong
Een interessante aanvulling op de discussie over de kwaliteiten van objectieven, kan je vinden op de site van de Canadese fotograaf Yannick Khong. Hij gaat er van uit dat het karakter van een lens wordt bepaald door de brandpuntsafstand en een combinatie van lichtsterkte, (afwezigheid van) lensfouten en drie dimensionaliteit van het beeld. Die 3D factor heeft wat extra toelichting nodig:
Om objectieven te kunnen maken met steeds hogere scherpte, minder vervorming en andere lensfouten, worden steeds complexere lensontwerpen gekozen. In vergelijking met objectieven van 10 of meer jaar geleden zijn moderne objectieven opgebouwd uit veel meer lens-elementen. De beste / duurste moderne objectieven van 2016 zijn groter en zwaarder dan lenzen met dezelfde brandpuntsafstand en lichtsterkte van vroeger. Niet voor niets, zo blijkt uit lenstesten. Moderne objectieven zijn zichtbaar scherper en ook de scherpteverdeling over het hele beeld is gelijkmatiger. Lensfouten zoals chromatische aberratie en vervorming liggen bij moderne lenzen op een veel lager niveau dan vroeger.
Deels is dat te danken aan de rekenkracht van moderne computers, waardoor ontwerpers meer verschillende en meer gecompliceerde optische ontwerpen kunnen doorrekenen, op zoek naar het beste lensontwerp. Vroeger werden lensontwerpen gebruikt, bestaande uit symmetrische, rond geslepen lens elementen (sferische lenzen). Tegenwoordig zitten er naast sferische lenzen altijd 1 of meer asferische lenselementen in objectieven, die worden gebruikt om te corrigeren voor de lensfouten van de sferische lenzen.
Tegenwoordig is ook het fabricageproces van camera’s en lenzen veel beter gecontroleerd dan vroeger, waardoor de kwaliteit van de productie gelijkmatiger is. Kwaliteitsverschillen van een specifieke lens of camera zijn kleiner geworden. Ook de vele exotische en hoogwaardige glassoorten die nu gebruikt worden leveren een belangrijke bijdrage aan de hoge beeldkwaliteit van moderne objectieven . Al wordt dit soms ook bereikt door lensfouten softwarematig te corrigeren. Om interne reflecties en lichtverlies te minimaliseren zijn alle moderne objectieven voorzien van speciale lenscoatings. Coatings leiden tot minieme kleurverschillen tussen lenzen van verschillende fabrikanten, omdat de samenstelling van de coating per fabrikant verschilt.
Deze foto is gemaakt met een lichtsterke lens, maar hoeveel asferische lenselementen en lenselementen met hoogwaardige glassoorten zitten er in ?
Het viel Yannick op dat oudere objectieven soms een prettig beeld opleveren, ondanks de vele lensfouten. Zijn verklaring hiervoor is dat een stuk van de levendigheid/ Wow factor / het 3D karakter van een lens verloren gaat als het lensontwerp uit veel lenselementen bestaat, die elkaars fouten proberen op te heffen. Bij lensontwerpen met meer dan 9 lenselementen gaat het 3D karakter verloren door het complexe lensontwerp. ED en andere hoogwaardige lenssoorten versterken het verlies aan 3D karakter. Bovenstaand plaatje met het Lens Intention Diagram is een hulpmiddel om het karakter van een lens te beschrijven. Het gewenste lens karakter hangt af van het type fotografie. Voor reproductiefotografie zal je zo min mogelijk lensfouten willen hebben (rechtsonder in de driehoek). Bij portretfotografie wil je een levendig beeld en een hoge lichtsterkte om het onderwerp van de achtergrond te isoleren (linksonder in het diagram). Voor een reportage kies je misschien een lens die in het midden ligt, omdat het een compromis levert tussen lichtsterkte, afwezigheid van lensfouten en 3D karakter.
Lees de artikelen over het Lens intention diagram en bekijk de vele praktijkvoorbeelden die er bij staan, om je een eigen oordeel te vormen. In How to effectively compare Micro-Contrast in between lenses laat hij zien hoe je twee objectieven met min of meer gelijkwaardige brandpuntsafstand en lichtsterkte met elkaar vergelijkt om een indruk te krijgen van de 3D factor. In The flattening of modern lenses or the death of 3d pop vat Yannick zijn bevindingen samen. Mocht je nog meer er over willen lezen, kijk dan naar Micro-Contrast, the biggest optical luxury of the world. Of lees het The right photography gear manifesto van Yannick Khong.
Hoe veel lens elementen heeft het obectief waarmee deze opname is gemaakt? En wat zou de lichtsterkte zijn?
