Wat is belangrijk naast beeldkwaliteit?

In de eerste aflevering van een stappenplan voor aanschaf van een lens, hebben we ons gericht op jou: Welke onderwerpen vind je leuk om te fotograferen? Hoe veel apparatuur wil je meesjouwen? Hoe veel geld heb je er voor over? In de tweede aflevering (Wat is de beste lens voor mij?) kon je het lenstype kiezen, dat het beste bij je past. Doe je aan sportfotografie, macrofotografie, straatfotografie of bruidsfotografie? Op vakantie neem je misschien weer een ander type lens mee. Nu komen lenseigenschappen en begrippen aan bod, die je tegenkomt als je een lens wil kopen.

• Brandpuntsafstand
• Lichtsterkte
• Bouwkwaliteit
• Autofocus en scherpstelring
• Beeldstabilisatie

“You can have it good, fast or cheap. Pick any two”.

Lensvatting en sensorgrootte

Extra’ Weetje: Koop je voor het eerst een objectief voor de camera die je hebt, let dan goed op. Ieder merk heeft zijn eigen cameravatting, waarop alleen maar lenzen passen met dezelfde vatting. Een Canon lens (met een EF -vatting of een EF-S vatting) past niet op een Nikon spiegelreflex camera (Nikon F-vatting). Er zijn  merken, zoals Sigma en Tamron, die lenzen in verschillende cameravattingen maken. Die bieden lenzen te koop aan met een Canon, Sony, Sigma, Nikon en soms een Pentax vatting. Olympus en Panasonic camera’s hebben dezelfde (micro-43) vatting, waardoor je micro-43 objectieven zowel op Olympus als op Panasonic camera’s kan gebruiken. Soms hangt de lensvatting ook af van de sensorgrootte. Canon maakt bijvoorbeeld spiegelreflexcamera’s met een volformaat / full-frame / FX sensor èn camera’s met een kleinere APS-C / DX sensor. Lenzen gemaakt voor een volformaat camera passen altijd op een camera met een APS-C of DX sensor. Andersom is niet altijd het geval. Een Canon EF-S lens, die speciaal ontworpen is voor camera’s met een APS-C sensor, past niet op een camera met een volformaat sensor, zoals de Canon 6D of Canon 5D MK3. Nikon DX lenzen passen wel op een Nikon FX camera. Zet je een Nikon DX lens op een Nikon FX camera, dan gebruikt de camera maar een deel van de sensor en wordt de beeldhoek automatisch aangepast. Lenzen van andere merken, die zijn ontworpen voor een Canon camera met een APS-C sensor hebben meestal een EF vatting. Dat houdt in, dat die lenzen weliswaar passen op een Canon camera met een volformaat sensor, maar dat de randen van het beeld zwart worden. Bij de fotospeciaalzaak zorgen ze er voor dat je een lens met de juiste vatting krijgt. Koop je een lens via internet, dan zal je daar zelf op moeten letten. Tip: Heb je nu een camera met een APS-C sensor, maar ben je van plan om in de toekomst een camera met een volformaat sensor te kopen? Kies dan een objectief dat ook op een camera met een volformaat sensor past. Dat bespaart je later kosten, als die camera met een volformaat sensor in beeld komt.

Kies de juiste lensvatting

Geheimtaal voor lenzen: veel merken vermelden in de type-aanduiding voor welke sensor een lens is ontworpen: Lenzen voor een camera met een vol formaat sensor

• EF voor Canon lenzen
• DG voor Sigma lenzen
• Di voor Tamron lenzen
• FE voor Sony lenzen

Lenzen voor een APS-C camera

• EF-S voor Canon lenzen
• DX voor Nikon lenzen
• DC voor Sigma lenzen
• Di-II voor Tamron lenzen
• DT voor Sony lenzen

Brandpuntsafstand en sensorgrootte

Heb je “Hoe kies ik een lens? Emotie bepaalt de keuze” van Anno Huidekoper al gelezen? Nee? Dat moet je zeker doen! De brandpuntsafstand of het zoombereik van een lens bepalen of je iets van dichtbij laat zien, of juist een overzicht geeft. Deze opnames zijn vanaf dezelfde positie genomen met – omgerekend naar volformaat – een 16mm Fisheye lens, een 28 mm lens, een 100 mm lens en een 600mm supertelelens. De brandpuntsafstand van een lens, die wordt uitgedrukt in millimeters, bepaalt mede wat er op de foto komt:

• Hoe groter de brandpuntsafstand, des te dichter je een onderwerp naar je toehaalt.
• Hoe kleiner de brandpuntsafstand, des te meer je op een foto krijgt.

Andere factoren die bepalen hoe veel er op een foto komt, zijn de afstand waarop een foto genomen wordt en de grootte van de sensor. Hieronder zie je het beeld dat door de sensor wordt vastgelegd als je dezelfde 50 mm lens zou gebruiken op een camera met een volformaat sensor, een APS-C sensor, of via een adapter op een camera met een micro-43 sensor of een Nikon 1 sensor. Hoe kleiner de sensor, des te meer licht er naast de sensor valt. Het beeld van de donkere molen is op alle sensoren even groot. Wil je de opnames beeldvullend op een scherm bekijken, dan moet je de opname gemaakt met de APS-C sensor 1.5x vergroten, het beeld met de micro-43 sensor 2x; en de opname gemaakt met de Nikon 1 camera 3,7 keer. Je hebt met de kleinere sensoren een beelduitsnede (in het Engels: crop) gemaakt van het hele beeld. De factor waarmee het beeld vergroot moet worden om er net zo uit te zien als een opname gemaakt met een volformaat sensor, heet de crop-factor.

Waarom een kleinere sensor meer scherptediepte geeft

Scherptediepte is de afstand voor en achter het onderwerp, die scherp in beeld komt.

Wil je op een camera met een kleinere sensor even veel vastleggen als met een volformaat sensor, dan moet je een kortere brandpuntsafstand gebruiken op de camera met de kleinere sensor. Hoe korter de brandpuntsafstand, des te groter de scherptediepte. Daarom heeft een foto gemaakt met een compact camera altijd veel scherptediepte. Hoewel de fabrikanten bij compact camera’s vaak brandpuntsafstanden vermelden die zijn omgerekend naar een camera met een volformaat sensor, hebben compactcamera’s in werkelijkheid lenzen met een hele korte brandpuntsafstand. Bij systeemcamera’s zijn de verschillen kleiner. Een 18-55mm standaardobjectief op een camera met een APS-C sensor gebruik je voor dezelfde toepassingen als een 28-85 (of 24-70) mm lens op een camera met een volformaat sensor. Er staat net zo veel op de foto’s, maar de scherptediepte van de opname gemaakt met de APS-C camera is groter.

Hoe kleiner de brandpuntsafstand, des te groter de scherptediepte.

Op een foto gemaakt met een 50 mm lens op een camera met een volformaat sensor staat het onderwerp hetzelfde afgebeeld als op een foto gemaakt met een 25 mm lens op een micro-43 camera. Dat hebben we geïllustreerd in onderstaande plaatje van 4 sensor/lens combinaties die qua beeldhoek overeenkomen. Valt het je op dat de micro-43 camera een andere verhouding heeft? De meeste camera’s hebben een beeldverhouding van 2:3. Een micro-43 heeft een beeldverhouding van 4:3, waardoor je in onderstaand voorbeeld meer lucht ziet in de opname gemaakt met de micro-43 lens.

Waarom brandpuntsafstanden van lenzen op systeem camera’s worden omgerekend naar volformaat

Een 25mm lens op een camera met een volformaat sensor is een groothoek lens. Een 25 mm lens op een micro-43 camera is een standaard lens. Een 25 mm lens op een Nikon 1 camera is een korte telelens. Omdat de beeldhoek van een lens met een bepaalde brandpuntsafstand afhankelijk van de sensorgrootte een ander beeld geeft, heb je dus niet genoeg aan de brandpuntsafstand om te weten wat voor type lens het is. Het ligt voor de hand om in plaats van de brandpuntsafstand van een lens de beeldhoek te gebruiken. Want daarmee beschrijf je in 1 getal het type lens. Maar ook daar zitten nadelen aan. Weet jij welk lenstype een horizontale beeldhoek van 39° 36′ heeft? Ik zal je helpen: dit komt overeen met een diagonale beeldhoek van 46° 48′. Werken met een beeldhoek is lastiger dan werken met een brandpuntsafstand. Kies je op dezelfde camera voor een lens met een twee keer zo grote brandpuntsafstand, dan haal je het beeld twee keer naar je toe. Dat gaat helaas niet op voor de beeldhoek: die wordt niet twee keer zo klein. Het is dus aantrekkelijk om te blijven werken met een brandpuntsafstand. Bovendien zijn de meeste fotografen zo gewend om te werken met de brandpuntsafstanden van lenzen op volformaat camera’s. Daarom rekekn fotografen de brandpuntsafstanden op andere sensoren om naar het kleinbeeldequivalent (mm@ff). Om alle lenzen onafhankelijk van de sensor in te delen naar verschillende toepassingsgebieden, rekenen we ook op CameraStuffReview de brandpuntsafstanden om naar het brandpuntsequivalent op een camera met een volformaat sensor (mm@FF).

Belangrijk voor binnenfotografie: Lichtsterkte

Het diafragma van een lens regelt, samen met de sluiter, de hoeveelheid licht die op de sensor komt. De grootste opening van een diafragma is een goede maat voor de lichtsterkte van een lens. Lenzen met een hoge lichtsterkte (kleiner dan f/2.8) zijn duurder om te maken, maar bieden een helder zoekerbeeld en zijn geschikt voor toepassingen Wil je een onderwerp isoleren van de achtergrond, dan is het ook verstandig om een lens met een lichtsterke lens te kopen. Bij zoomlenzen varieert de lichtsterkte soms over het zoombereik en wordt dat aangeduid met de beginwaarde en eindwaarde: f/3.5-f/5.6. Duurdere, grotere en zwaardere zoomlenzen hebben een constante lichtsterkte. Geheimtaal voor speciale glassoorten:

• ASP Aspherisch glas (Panasonic, Sigma)
• APO Apochromatisch glas
• ED Low dispersion glas (Nikon, Olympus, Leica)
• FL fluoriet
• LD Low Dispersion glas (Tamron)
• UD Ultra Low Dispersion glas (Canon)

Bouwkwaliteit van een lens

De materialen die worden gebruik voor het maken van een lens, bepalen voor een belangrijk deel de bouwkwaliteit en de kostprijs van een lens. Niet iedereen heeft een lens nodig, die is gebouwd als een tank. Voor velen is een laag gewicht veel aantrekkelijker. Hetzelfde geldt voor extra afdichting tegen stof en vocht. De meerprijs voor dergelijke lenzen is alleen interessant voor fotografen die onder extreme omstandigheden moeten werken. Vroeger werden lenzen altijd voorzien van een metalen lensvatting / bajonet. Tegenwoordig zijn sommige goedkope en lichte objectieven voorzien van een kunststof lensvatting. Het is de vraag of het voor de bouwkaliteit veel uitmaakt. Bij sommige zoomlenzen loopt de zoomring zo soepel, dat na verloop van tijd de lens vanzelf uitzoomt als je hem verticaal houdt. Dat is hinderlijk, want dan blijft de lens niet staan op de brandpuntsafstand die jij hebt gekozen. Op sommige zoomlenzen zit een schakelaar, waarmee je de zoomlens tijdens transport kan vergrendelen. Nikon geheimtaal voor lenzen:

• AF Eerste generatie lenzen met autofocus
• AF-D Tweede generatie AF lenzen.
• AF-S Lens met ingebouwde AF motor.
• AF-I Voorloper van AF-S
• G – Moderne Nikon AF lens, zonder diafragmaring
• Micro – zelfde type lens dat andere merken macro noemen
• PC – Nikon’s tilt-shift (‘Perspective Control’) lens
• WR –weather & shock-proof Nikon-1 lens

Autofocus

Voor een deel van de gevorderde fotografen, die vaker handmatig scherpstellen, zijn er bij de lenskeuze een paar aandachtspunten als het aankomt op scherpstellen. Bij sommige, meestal wat duurdere, lenzen heb je de vrijheid om tussen autofocus en handmatig scherpstellen te kiezen, zonder dat je daar een schakelaar voor over hoeft te halen. Dat werkt veel sneller: zonder je oog van je onderwerp af te halen kan je de autofocus overrulen door aan de scherpstelring te draaien. Nog meer geheimtaal voor lenzen: Sommige lenzen hebben de aanduiding AF in de lens-naam, maar dat is eigenlijk overbodig. Tegenwoordig zijn vrijewel alle lenzen AF-lenzen. Een paar lenzen zijn in de type-aanduiding voorzien van de aanduiding MF. Met een dergelijke lens kan je alleen handmatig scherpstellen. Een moderne AF motor heet bij Canon USM (Ultrasonic Motor), bij Nikon SW (Sonic Wave), bij Sigma HSM (Hypersonic Motor) en bij Tamron PZD (Piezo Drive). Veel lenzen hebben een scherpstelmotor waarbij een kleine lens in het objectief wordt verplaatst, in plaats van de grote, zware frontlens. Bij sommige lenzen wordt het apart in de type aanduiding aangeduid met IF. Canon lenzen met een ultrasone AF motor (USM) zijn minder geschikt voor video dan de Canon lenzen met eenstappenmotor (STM). STM lenzen zijn stiller en stellen sneller scherp bij video.

Handmatig scherpstellen

Als je handmatig scherp stelt, dan wil je dat doen met een makkelijk bereikbare, voldoende brede  scherpstelring, die soepel loopt en nauwkeurig is. Sommige van de goedkopere lenzen hebben zo’n smalle scherpstelring, dat je wel mag stellen dat ze niet ontworpen zijn om handmatig scherp te stellen. Het kan wel, maar je grijpt makkelijk mis en het werkt niet prettig. De soepelheid van een scherpstelring of zoomring is moeilijk uit te drukken in een cijfer. Wel geldt in zijn algemeenheid dat de duurdere lenzen prettiger handmatig scherpstellen. De frictie van de scherpstelring is zo mooi afgesteld, dat de ring geen speling heeft, niet onbedoeld verdraait en toch heel soepel loopt. Als je inde fotospeciaalzaak vlak na elkaar een dure en een geodkope lens uitprobeert, dan merk je vast het verschil.

Verwisselbare lenzen en video

Als je video-opnames maakt, dan is het belangrijk dat de scherpstelmotor van een lens stil is. Hoe minder glas de AF-motor hoeft te verplaatsen, des te stiller en sneller die kan zijn. Daarom zijn de meeste lezen voor comapcte systeemcamera’s (Nikon 1, micro-43) zo snel en stil. Voor spiegelreflexcamera’s komen steeds meer lenzen op de markt met interne scherpstelling (IF) of een stappenmotor. Dergelijke lenzen zijn een goede keuze voor video. Er zijn een paar zoomlenzen op de markt met een motorzoom. Met deze zoomlenzen, zoals de twee Powerzooms (PZ) van Panasonic, kan je in- of uitzoomen terwijl je je camera op afstand bedient.

Beeldstabilisatie

Minder ruis dankzij beeldstabilisatie: ISO 400 in plaats van ISO 3200

In situaties met weinig licht kan je dankzij ingebouwde beeldstabilisatie zonder flitser of statief te gebruiken nog fotograferen zonder bang te hoeven zijn voor bewogen opnames. Soms zijn objectieven met beeldstabilisatie veel duurder dan de uitvoering zonder beeldstabilisatie. In theorie wordt een objectief ook zwaarder en groter door ingebouwde beeldstabilisatie. In de praktijk valt dat wel mee. De goedkoopste kitlenzen voor starters zijn tegenwoordig vaak voorzien van ingebouwde beeldstabilisatie. Uit onze testen blijkt dat die beeldstabilisatie heel goed zijn werk doet. Geheimtaal voor lenzen: De naam voor beeldstabilisatie verschilt per merk , maar het effect niet:

• Canon: Image Stabilisation (IS)
• Fujifilm & Samsung: Optical Image Stabilisation (OIS)
• Panasonic: Power OIS
• Nikon: Vibration Reduction (VR)
• Sony: Optical Steady Shot (OSS)
• Sigma: Optical Stabilisation (OS)
• Tamron: Vibration Compensation (VC)

3 stops winst met beeldstabilisatie: Zelfde scherpte bij 1/6 sec (met) als bij 1/50 sec (zonder)

Sommige (Pentax, Samsung, Olympus en oudere Sony) camera’szijn voorzien van ingebouwde beeldstabilisatie. Met name Olympus camera’s hebben een hele goede ingebouwde beeldstabilisatie. Heb jij een dergelijke camera, dan is ingebouwde beeldstabilisatie bij het kiezen van een lens minder van belang. In alle overige gevallen – en voor de Olympus camerabezitter die mogelijk in de toekomst ooit een camera zonder ingebouwde beeldstabilisatie wil kopen – is ingebouwde beeldstabilisatie een belangrijk pluspunt. Als je de camera meetrekt in de richting van een bewegend onderwerp, dan wil je niet dat de beeldstabilisatie jouw bewuste beweging probeert te compenseren. Bij sommige lenzen wordt automatisch overgeschakeld op een andere vorm van beeldstabilisatie, waar de beweging maar in 1 richting wordt gecorrigeerd. Er zijn ook lenzen met een schakelaar voor de verschillende vormen van beeldstabilisatie.

Extra’s

Waar kan je tenslotte nog op letten als je een paar lenzen op het oog hebt, met min of meer dezelfde bouw- en beeldkwaliteit? Let dan op de extra’s die je er bij aanschaf van sommige lenzen bij krijgt. Sommige fabrikanten geven bij aanschaf van een lens een mooi bijpassend etui of beschermtas om het kostbare kleinood in op te bergen. De lengte van de garantieperiode kan verschillen. Als je een lens zonder zonnekap koopt en je koopt in een later stadium toch nog de officiële zonnekap, dan ben je alsnog een paar tientjes armer. Neem de prijs van de zonnekap mee in de prijsvergelijking als die niet standaard wordt bijgeleverd. Bij de aanschaf van sommige zware telelenzen (zoals de Canon 70-200 mm f/2.8), krijg je er een statiefgondel bij. Koop je een Canon 70-200mm f/4 zoomlens, dan is dat niet het geval. Dit verklaart voor een deel de hogere prijs van de lichtsterkere telezoom. Heb je interesse in een fisheye lens of in een extreme groothoeklens, kijk dan in de specificaties of het mogelijk is om een filter te bevestigen, als je graag filters gebruikt. Meestal is dat niet mogelijk. Canon geheimtaal voor lenzen:

• DO – Canon lens met Diffractive Optical (DO) technologie
• FE – Canon fisheye lens
• L – Canon ‘Luxury’ (“professionele”) lenzen
• TS-E – Tilt en shift lens

In onze testen beschrijven we of de frontlens meedraait als je zoomt of scherpstelt. In principe maakt dat niet uit. Maar als je een verloopfilter gebruikt dat boven donkerder is dan beneden, dan is dat vervelend. Als laatste aandachtspunt geven we nog de filtermaat mee: als je er een lens bij koopt met dezelfde filtermaat als van een lens die je al hebt, dan kan je dezelfde filters op meerdere lenzen gebruiken. Goede polarisatiefilters, bijvoorbeeld, zijn duur. Het kan je dus een besparing opleveren door op de filtermaat te letten.